موضوع: الأصول العملية/أصالة الاستصحاب /استصحاب حکم عقلی

( استصحاب - مبنای مرحوم شیخ بر جریان استصحاب در احکام عقلیه - اشکال مرحوم آخوند به ایشان - اشکال استاد به آخوند - اشکال استاد به مرحوم شیخ ره )

    1. دلیل اول : ایشان این بود که ملاکات عقلیه مبین است و هرگز در ملاکات عقلیه شک و تردید نیست

    2. دلیل دوم :این بود که قیود موضوع در حکم عقلی دخیل است اگر تمامی قیود موضوع محرز نشود عقل حکم به حسن و قبح نمی‌کند لذا به هیچ وجه در احکام عقلیه استصحاب جاری نیست

    1. اشکال اول : به دلیل دوم شیخ بر می گردد که ما قبول نداریم عقل کلیه قیود موضوع را می داند و‌ درک می کند در بسیاری از موارد عقل آگاهی به همه قیود موضوع ندارد و در عین حال حکم به حسن و قبح می کند مثلا دروغ مضر که آن را قبیح می داند در حالی که عقل نمی داند که در قبح دروغ عدم النفع کافی است و اضرار به غیر نمی خواهد

    2. اشکال دوم : اگر شک در حرمت کذب شود منشأ شک این باشد که شاید یک قیدی نزد شارع دخیل است و استصحاب بقای حرمت جاری است چون بین حکم عقل و شرع در مقام اثبات ملازمه است لذا وجهی ندارد که مرحوم شیخ بگوید در ملاکات عقلیه شک راه ندارد چون ما در ملاکات عقلیه شک می کنیم به اعتبار اینکه احتمال می دهیم در حرمت کذب فلان ملاک دخیل است و منشأ در حرمت کذب شک در دخیل بودن فلان ملاک عقل است و ملازمه هم ثابت می کند استصحاب بقای حرمت کن و به شک اعتنا نکن

اشکال استاد بر مرحوم آخوند : هر دو اشکال وارد نیست :

اما اشکال اول : ممکن است شیخ بگوید حکم عقل به حسن و قبح بر روی موضوع معین است مثل موضوع شر ، انفاق و اگر احتمال تاثیر احتمال یک قیدی را می دهید به آن احتمال توجه نمی شود چون موضوع معین است و مشخص هست موضوع ظلم است ولو اینکه من احتمال بدهم فلان قید دخیل هست یا نه ، و توجه به شک نمی کنیم و موضوع اجمال و ابهامی ندارد

اما اشکال دوم : ملازمه بین حکم عقل و شرع در صورتی است که همه خصوصیات موضوع معین باشد اما اگر احتمال بدهید که یکی از قیود موضوع وجود ندارد ملازمه ثابت نمی شود وقتی ملازمه ثابت نشد استصحاب بقای کذب مثلا جاری نیست

اما اشکال استاد بر مبنای شیخ ره :

اشکال اول : مرحوم شیخ فرمودند موضوعات احکام عقلیه و قیودش مبین است این بیان مورد اتفاق علمای اصول و فلسفه نیست بلکه می گویند که در احکام عقلیه ابهام و اجمال نیست ولی در موضوعات عقلیه ابهام و اجمال هست و باید تحصیل کرد مثلا عقل می گوید کذب قبیح و اخلاق حسن یا دروغ مومن برای نجات مومن حُسن است و در حُسن و قبح اجمال گویی ندارد اما در موضوعات احکام عقلیه ابهام دارد مثلا یکی از موضوعات احکام عقلیه شر است که آیا شر مستند به خداست یا نه که بین اشاعره و معتزله اختلاف است یا مثل بخت و شانس و طلسم حقیقت دارد یا نه ؟ که اینها مجمل و مبهم هست

اشکال دوم : موضوعات فقهی با موضوعات عقلی فرق دارد :

    1. تاره : موضوعات فقهی جزیی است مثل اینکه اب حوض به ا‌وصاف ثلاثه تغییر کرد حکم به نجاست می شود لذا موضوعات فقه افعال مکلفین است اما موضوعات عقلی کلی مثل عنوان خیر و شر نه عنوان خیر فلانی لذا این عناوین قابل تطبیق بر موضوعات خارجیه می شوند حال اگر در موضوع خارجی شک شد می توانیم آن عنوان کلی موضوع را بر این موضوع خارجی تطبیق بدهیم البته مادامی که خلاف آن ثابت نشده باشد مثلا نجات غریق یک عنوان کلی و قابل بر هر غرق شده ای درهر کجا هست حال عقل می گوید نجات غریق حُسن است و شک ما تارة مفهومی است مثلا این است که آیا مفهوم غریق ، جوان بی دین را هم شامل می شود ؟ در اینجا نمی شود کلمه غریق را تطبیق کرد چون موضوعات عقلیه تکوینی است و انتزاعی نیست لذا در امور اعتباربات عده ای می گویند در امور اعتباری منشا اعتبار خارجی و خود اعتبار ذهنی است مثلا مالکیت اعتبار است اما منشا اعتبار آن همین صاحب زمین است در اینجا استصحاب جاری نیست

    2. اخری : مصداقی است مثل اینکه شک دارم نجات این غریق حُسن است یا نه چون نمی دانم مومن و یا کافر است ؟ دراینجا استصحاب بقای حسن اشکالی ندارد و لذا موضوعات عقلیه چون عنوان کلی و قابل انطباق بر موضوعات خارجیه اند اگر در موضوعی شک شد استصحاب جاری است اما این استصحاب حجت نیست از باب اینکه لاتنقض الیقن بالشک حکم شرعی را شامل می شود اما از باب سیره عقلاء حجت هست.