موضوع:

مستحضرید که بحث در تفاوت دو دیدگاه در اجتهاد بود؛ برخی ثمرات این دو دیدگاه اشاره شد والان ثمره‌ای دیگری ذکر می شود.

ثمره دیگر: در باب تقلید است؛ مرحوم سید قبلا عرض کردیم که فرمود: تبعیض در مبادی تقلید صحیح نیست؛ لذا اگر در مسیر کشف حکم، مقلد در یکی از محور ها تخصص بیشتری از مجتهد داشت مثلا در علم لغت اعلم از مجتهدش بود باز هم باید از مجتهد تقلید کند.

اما اگر گفته شود ماهیت تقلید رجوع به متخصص است در این صورت مقلد خبره (مثلا در علم لغت) نمی تواند از مجتهدی که پایین تر از مقلد است تقلید بکند. ولذا اگر فهم حجت را کافی بدانیم مثل سید باید فتوا دهیم به لزوم تقلید در مثل مورد بالا و احتمال خلاف هم مضر نمی باشد؛ اما اگر گفتیم ماهیت تقلید کشف واقع (حتی الامکان) است در این صورت مقلد خبره (مثلا در علم لغت) نمی تواند از مجتهد غیر خبره (در لغت) تقلید کند.

به هر حال این دیدگاه که هدف از اجتهاد چیست؟ خیلی موثر است؛ و روش شناسی بحث مهمی است مثلا در روش شناسی متوجه می شود که ابن ادریس از مقاصد زیاد استفاده می کند اما شیخ طوسی خیلی کم استفاده می کند؛ در بحث کنونی هم شناخت روش فقهاء موثر است.

شیخ انصاری در مکاسب در بحث معاطات می فرماید: ما اگر در معامله صیغه را بخوانیم یقین به نقل و انتقال داریم اما اگر صیغه را نخوانیم یقین به نقل وانتقال نداریم و برخی می گویند اصالة الفساد می آید و برخی می گویند؛ عموماتی مثل الناس مسلطون، تجارة عن تراض و.. به کمک ما می آیند.

بحث هشتم: اگر ما در جایی در تحقق ظهور شک کردیم چکار باید بکنیم؟ و اگر در حجیت ظهور شک کرده ایم چکار باید بکنیم؟

سوال اول شک در تحقق صغری است اما سوال دوم در حوزه کبری است؛ سوال اول را کسی می کند که می گوید ظهور با حجیت همراه است و سوال دوم را کسی می کند که معتقد است هر ظاهری حجت نیست.

استاد علیدوست: ما معتقدیم اگر ظهور محقق شد حجیت هست.

اگر شک کنیم که ظهوری حجت است که ظن شخصی پشتوانه اش باشد یا ظهوری نوعی حجت است که ظن شخصی بر خلافش نباشد آیا در این صورت ظهور محقق است؟ اگر ظهور محقق است آیا این ظهور حجت است یا نه؟ چکار باید بکنیم؟

مرحوم نراقی می فرماید: چون حجیت ظهور به بناء عقلا است و بناء عقلا هم لبی است در هر قیدی که شک کرده ایم باید به قدر متیقن رجوع کنیم.

استاد علیدوست: ما معتقدیم در ادله لبی قدر متیقن گیری فی الجمله درست است نه بالجمله و لذا دلیل که لبی شد اگر شبیه اجماع معقد دار باشد می توانیم با پیدا کردن سیره عقلا با ریشه یابی و... راه به جای روشنی ببریم واطلاق گیری کنیم؛ مثال: آیا ظهوری که فقط پشتوانه اش ظن نوعی است حجت است یا نه علاوه بر ظن نوعی ظن شخصی فقیه هم لازم است؟ آیا ظن به خلاف ضرر می زند؟ آیا ظهور در جایی که حتی راه بهتر وجود دارد حجت است یا نه فقط در صورت انسداد باب علم حجت است؟ برخی معتقدند اگر شک کردیم بگوییم چون پشتوانه حجیت ظهور بناء عقلا است وعقلا هم در این موارد معلوم نیست بنایی داشته باشند پس باید قدر متیقن بگیریم و قدر متیقن ظاهری است که ظن شخصی فهمنده را هم پشت سر خودش دارد؛ در مقابل این نظر، برخی گویند فقیه فکر کند علت این بنا چه بوده است و فقیه پی می برد عقلا هم علت عملشان به ظواهر این بوده که باب مفاهمه بسته نشود؛ چون قطع همیشه ممکن نیست لذا ظن را هم حجت دانسته اند؛ حال آیا در موارد ظن شخصی بر خلاف عقلا به ظواهر عمل می کنند یا نه؟ در باب مخاصمات عقلا به ظواهر عمل می کنند اما در غیر باب مخاصمات عمل نمی کنند. ما بحث حجیت ظواهر را تمام کردیم؛ از بحث بعد می رویم سراغ صغریات ظهور.

ما تا بحال صغری شناسی نکرده ایم و اولین صغری فقه و قرآن است؛ و مرحوم آخوند 4 صفحه به این اختصاص داده است.

آیا قرآن حجت است یا نه؟ آیا قول لغوی حجت است یا نه؟ آیا سنت حجت است یا نه؟ عقل حجت است یا نه؟