موضوع:

مستحضرید که در صدد بیان کلام مرحوم امام خمینی بودیم؛ ایشان فرمود اجماع منقول از دو طریق حجت می‌شود:

1: حدس فراگیر (ملازمه عادی) ایشان تشبیه میکند و می فرماید اگر شما به کشوری داخل شدید و دیدید همه اداری ها ساعت 7 صبح سر کار می آیند و... شما یقین می کنید که نظر و رضایت رئیس ادارات در این است که ساعت 7 بیایند در اجماع هم همین رویه جاری است و لذا اجماع کاشف از رضایت امام است.

2: اگر علما اتفاق کردند این اتفاق کاشف از دلیل و حدیثی است که به دست ما نرسیده است و اگر به دست ما می رسید ما هم می پذیرفتیم.

نکته: مرحوم امام خمینی را باید از موافقین اجماع منقول دانست.

استاد علیدوست: مناقشه مبنایی با ایشان به صورت مفصل نمی کنم (مثلا اینکه اینها خبر حسی را حجت می دانند به خلاف حدسی؛ من این را قبول ندارم) مرحوم امام خمینی می فرماید قاعده لطف از اساس باطل است و ما باید در این زمینه هم با مرحوم امام خمینی بحث کنیم.

نکته: ما باید بحث کنیم و ببینیم آیا اجماع اتفاق علما در عصر واحد است یا در اعصار مختلفه؟ و اینها را باید مفصلاً ان شاء الله توضیح دهیم؛ قاعده لطف باید مفصلاً بررسی شود و... .

ما سال قبل بحثی با مرحوم صدر داشتیم که می‌گفتیم وجوب فقط از ناحیه هستی بخش است حتی عقل هم حکم ندارد بلکه عقل درک بایستگی دارد.

گفتیم که مرحوم امام خمینی مدافع اجماع منقول شد اما به نظر می رسد با همه تلاش های که مرحوم امام خمینی می کند اما باز هم ادعای قطع- به رضایت معصوم یا ادعای قطع به وجود دلیل و روایتی که به دست ما نرسیده است – بسیار مشکل است؛ گفتیم مرحوم امام خمینی مثال زدند و فرمودند اگر شما به کشوری داخل شدید و دیدید همه کارکنان در ساعت خاصی سر کار می آیند و... شما یقین پیدا می کنید که رئیس اینها به این کار راضی بوده است و از این مثال مرحوم امام خمینی به این می رسد که اجماع فقها کاشف از ریاست معصوم است.

استاد علیدوست: در پژوهش از تشبیه بسیار استفاده می کنیم اما بعضی وقت ها تشبیه فارق محسوس دارد و بعضی وقت ها فارق نامحسوس؛ این تشبیهی که مرحوم امام خمینی ذکر کرد و بسیاری از بزرگان هم این تشبیه را در کتب ایشان آورده اند؛ این تشبیه جای تامل دارد.

بیان تأمل: در مشبهٌ به: یک اتفاق حساب شده در یک امر محسوس صورت گرفته است (همه سر ساعت خاص سر کار می روند) ما در اینجا مطمئن می شویم رئیس اینها به این امر رضایت دارد؛ اما در ما نحن فیه: اتفاق علما (با آن مشکلاتی که داشته اند برخی کتب ایشان به دست ما نرسیده، برخی کتاب نمی نوشتند و...) بر یک امر غیر محسوس (اجماع)؛ و همه علما هم معلوم نیست در یک عصر اتفاق داشته باشند ممکن است 2 فقیه در یک زمان گفته اند 4 فقیه در عصر بعد و... چه بسا ادعای اجماع از بعدی ها به تبعیت از قبلی ها باشد و... با این شرایط قیاس اجماع و اتفاق فقها به کارمندان ادارات صحیح نیست.

اشکال به طریق دوم امام خمینی به حجیت اجماع: از کجا معلوم آن دلیلی که به دست قدماء رسیده اگر به دست ما می رسید ما می پذیرفتیم چه بسا ما براساس مناقشات دلالی یا سندی نمی پذیرفتیم.

مثلاً قدماء اسلام را مساوی با عدالت می دانستند اما ما این ادعا را نمی پذیریم.