موضوع: کتاب القصاص/شرائط القصاص /فائدة(رعایت مماثلت)

(و لو قطع) الحر (يمين اثنين) حرين (قطعت يمينه بالأول و يسراه بالثاني) لتساوي اليدين في الحقيقة و إن تغايرا من وجه يغتفر عند تعذر المماثلة من كلّ وجه، و لصحيحة حبيب السجستاني عن أبي جعفر «عليه السلام» في رجل قطع يدين لرجلين اليمينين فقال «عليه السلام»: «يا حبيب يقطع يمينه للذي قطع يمينه أولا و يقطع يساره للذي قطع يمينه أخيرا لأنه إنما قطع يد الرجل الأخير و يمينه قصاص للرجل الأول»

(و لو قطع...):

یکی دیگر از فروعات که ذیل شرط اول از شرایط عمومی قصاص یعنی تساوی در حرّیّت و رقّیّت مطرح می گردد این است که اگر شخصی دست راست دو انسان حرّ را قطع نماید، حکمش چه می باشد؟

مطابق نظر همه فقهاء و همچنین به تصریح قانون مجازات اسلامی دست راست او به ازای شخص اوّل در صورتی که ترتیب در بین آنها وجود داشته باشد، از باب قصاص، قطع می گردد و دست چپ او نیز به ازای شخص دیگر از باب قصاص قطع می گردد.

شارح در ما نحن فیه در مقام تعلیل بر حکم مذکور، دو دلیل ذکر می نمایند:

دلیل اول ایشان این است که مطابق ادلّه شرعیه مانند آیه مربوط به قصاص عضو، رعایت مماثلت در جنس شرط می باشد لذا در ما نحن فیه نسبت به قطع کردن دست چپ او اگرچه مماثلت در نوع و جهت وجود ندارد و لکن مماثلت در جنس یعنی ید بودن وجود دارد و به عبارت دیگر دست چپ او، از باب قصاص عضو و به خاطر قطع نمودن دست دیگری، قطع می گردد. به همین جهت عدم مماثلت و مغایرت در نوع دست، مانع قصاص عضو نمی شود.

دلیل دوم ایشان این است که در روایتی از امام باقر (ع) در همین زمینه سؤال شده است و امام (ع) در پاسخ به مطلب مذکور تصریح نموده اند و این بیان امام باقر (ع) نیز نشان دهنده این است که رعایت مماثلت در جنس در صورتی که رعایت مماثلت در تمام جهات امکان پذیر نباشد، کفایت می کند لذا شارح در مسالک در این زمینه می فرمایند: «أمّا قطع الید بالید و إن کانت مخالفة للمقطوعة فی الجهة فموضع وفاق و لصدق المماثلة فی الجملة حیث تعذّرت من کلّ وجه»[1]

فائده: حکم مذکور اختصاصی به دست راست نداشته و همچنین اختصاصی به قطع دست ندارد و علاوه بر این، حکم مذکور با لحاظ رعایت ترتیب در قطع اعضای آن دو شخص ذکر شده است لذا حکم مذکور عام بوده و شامل تمام فروعات قابل تصوّر دیگر نیز می شود مانند اینکه شخصی دست چپ دو نفر را قطع کند یا اینکه شخصی پای راست دو نفر را قطع کند و یا اینکه شخصی به صورت هم زمان دست راست یا دست چپ و یا پای راست دو نفر را قطع کند لذا در تمام این صور رعایت مماثلت در جنس یعنی دست در مقابل دست و پا در مقابل پا در صورت عدم امکان مماثلت از تمام جهات، کفایت می کند، مضاف بر اینکه یک دست او به ازای یک شخص از باب قصاص عضو قطع می گردد و دست دیگر او به ازای شخص دیگر.