درس فقه معاصر استاد حمیدرضا آلوستانی

کتاب الدیات

1401/12/03

بسم الله الرحمن الرحیم

 

موضوع: کتاب الديات/فصل اول : مورد دیه /حکم فراخواندن شخصی از منزلش «10»

 

و لا في المنزل بين البيت و غيره و يختص الحكم بالليل فلا يضمن المخرج نهارا.

(و لا فی المنزل...):

این عبارت نیز ناظر به بررسی دلالت روایات مذکور می باشد. بحثی که در مورد روایات مذکور مطرح می‌شود این است که در روایت عمرو بن أبی المقدام تصریح شده است که: «أخرجه من منزله» و روایت عبدالله بن میمون ظهور در این دارد که اخراج از منزل آن شخص صورت گرفته است چون در پایان این روایت آمده است: «حتّی یرجع إلی بیته» لذا این سؤال مطرح می‌شود که آیا قید «من منزله» موضوعیّت دارد یا اینکه موضوعیّت ندارد؟

به عبارت دیگر اگر شخصی دیگری را از درب منزلش فرا بخواند قطعا مسأله و احکام مذکور جاری می‌شود ولی در مورد غیر از منزل مانند اینکه شخصی را از درب منزل برادر یا دوستش فرابخواند آیا داخل در مسأله مذکور بوده و احکام مذکور جاری می گردد یا اینکه خارج از مسأله مذکور بوده لذا مطابق قواعد ثابت در باب قضاء عمل می گردد؟

شارح می فرمایند: «لا فرق فی المنزل بین البیت و غیره» یعنی قید «من منزله» موضوعیت نداشته و هیچ تأثیری در ثبوت مسأله مذکور و ترتّب احکام مذکور ندارد لذا اگر شخصی را از درب مغازه و یا در بین راه و یا از درب خانه دیگری با خود ببرد و او برنگردد یا به صورت کشته یا مرده پیدا شود، داخل در مسأله مذکور بوده و احکام مذکور بر آن مترتّب می‌شود.

فائده:

ظاهرا همه فقهاء مطلب مذکور را قبول داشته و تفاوتی بین منزل خودش و منزل دیگری یا مغازه آن شخص و یا بین راه و مانند آن قائل نمی باشند و لکن به نظر می رسد اگر روایت مذکور از باب تعبّد و از باب خلاف اصل بودن پذیرفته شود باید تمام الفاظ و قیود آن به گونه احترازی در نظر گرفته شوند کما اینکه شارح در ادامه می فرمایند: «یختص الحکم باللیل فلا یضمن المخرج نهارا» یعنی چون در روایات مذکور قید «لیلا» آمده است، اخراج در روز باعث داخل شدن در مسأله مذکور و ترتب احکام مذکور نمی‌شود ولی اگر روایت مذکور از باب قاعده پذیرفته شود و درصدد این بر می آییم که مسأله مذکور و احکام مذکور را به سیره عقلاء و قواعد مسلّم در باب قضاء نزدیک نماییم به گونه ای که خلاف اصل و قاعده در آن وجود نداشته باشد، ما می توانیم قیود مذکور در آن روایات را با لحاظ قواعد مسلّم مورد بحث و بررسی قرار دهیم و اگر بنا بر این باشد همان طور که قید «من منزله» موضوعیت ندارد قید «لیلا» نیز موضوعیت ندارد کما اینکه قید «رجلا» موضوعیت نداشته است.

به عبارت دیگر ملاک و مناط بحث این می‌شود که اگر شخصی دیگری را با خود به جایی ببرد و در این بیرون بردن و برنگشتن شخص یا پیدا شدن آن به صورت کشته یا مرده، در معرض تهمت باشد، به لحاظ شرعی ضامن می باشد یا اینکه به لحاظ قانونی ضامن بوده و مورد تعقیب قضایی قرار می گیرد و در این جهت هیچ تفاوتی نیست بین اخراج در لیل و اخراج در نهار و از همین جا حکم صورت سوم و چهارم یعنی در فرضی که شخصی را در روز بیرون ببرد و او برنگردد یا به صورت مقتول یا مرده یافت شود، روشن می گردد به این صورت که اگر حکم مذکور از باب تعبّد باشد و اختصاص به لیل داشته باشد، داخل در ما نحن فیه نبوده و احکام مذکور بر آن مترتب نمی‌شود ولی اگر اختصاص به لیل نداشته و مطابق قاعده شامل اخراج در روز نیز بشود، داخل در مسأله ما نحن فیه بوده و احکام مذکور نیز بر آن مترتب می‌شود.

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo