موضوع: کتاب الديات/فصل دوم:میزان و مقدار دیه /مسأله اول:مقدار دیه در قتل «21»

از بین احتمالات مذکور در مجموع چهار احتمال در کتب فقهی مطرح شده است: احتمال اول که نظریه مشهور نیز می باشد این است که مدت زمان پرداخت دیه در قتل شبه عمد، دو سال می باشد به این معنا که قاتل نمی تواند پرداخت دیه را به بیش از دو سال به تأخیر بیندازد. مصنّف نیز در ما نحن فیه همین نظریه را بیان می نمایند.

بعضی از فقهاء مانند ابن حمزه در «الوسیلة»[1] قائل به این می باشند که «تستأدی فی سنة إذا کان القاتل فی غنی و یسار و فی سنتین إذا لم یکن».

و احتمال سوم و چهارم احتمالاتی است که از جانب صاحب جواهر[2] بیان گردید که در گذشته در قالب احتمالات هشت گانه ذکر گردید و آن اینکه گفته شود دیه شبه عمد باید بین یک سال تا سه سال پرداخت گردد و یا اینکه گفته شود این دیه در مدت زمان کمتر از یک سال باید پرداخت گردد و لکن اقوال مذکور مستندی ندارند زیرا همان طور که شارح در «مسالک»[3] مطرح می نمایند نظریه مشهور، مستند آن بیان مرحوم شیخ مفید در «المقنعة»[4] می باشد و هیچ روایتی در این زمینه وارد نشده است و همان طور که شارح ذیل عبارت مذکور می فرمایند: شاید دلیل شیخ مفید بر نظریه مذکور این است که دیه قتل شبه عمد باید از دیه قتل خطای محض به جهت سن شتران و همچنین به جهت مدت زمان پرداخت از غلظت بیشتری برخوردار باشد و غلظت آن به این است که گفته شود مدت زمان پرداخت دیه در قتل عمد، یک سال می باشد و در قتل خطای محض، سه سال می باشد لذا به جهت حصول غلظت گفته می شود دیه قتل شبه عمد باید در مدت زمان دو سال پرداخت گردد و این نظریه در قانون مجازات اسلامی نیز در ماده 488 مورد پذیرش واقع شده است.

نظریه ابن حمزه در «الوسیلة» نیز مستندی نداشته و همان طور که صاحب جواهر تصریح می نمایند: «لم نعرف له موافقا و لا دلیلا»[5] و اما دو احتمال دیگر هم نه دلیلی دارند و نه قائلی لذا برای ما روشن نیست که مدت زمان پرداخت دیه در قتل شبه عمد، چه زمانی می باشد مگر اینکه نظریه مشهور از باب شهرت فتوایی پذیرفته شود و فیه نظر چون با مراجعه به کتب فقهی مانند شرایع الإسلام مرحوم محقّق روشن می گردد که مستند فتوای آنها بیان مرحوم شیخ مفید در «المقنعة» می باشد و شهرت فتوائی مدرکی قطعا از حجیّت برخوردار نبوده و باید مدرک آن مورد بررسی قرار گیرد و همان طور که بیان شد تنها مدرکی که در ما نحن فیه وجود دارد بیان شیخ مفید در «المقنعة» می باشد لذا اگر کسی بیانات ایشان را در «المقنعة» در حد کتب روایی بداند و بگوید عبارات ایشان درصدد نقل مضمون روایات است و نهایتا سند آنها حذف شده است، می تواند با استناد به بیان مرحوم شیخ مفید در «المقنعة» نظریه رایج و مشهور را که مورد پذیرش قانون گذار در قانون مجازات نیز واقع شده است، بپذیرد و لکن فیه تأمّل.

خلاصه آنکه بعد از بیان احتمالات مذکور و اقوال و وجوه موجود، وجه اینکه دیه شبه عمد باید در مدت زمان دو سال پرداخت گردد، برای ما روشن نیست؛ مضاف بر اینکه شاید گفته شود در روایت ابی ولّاد که تنها نصّ موجود در مورد مدت زمان پرداخت دیه در قتل می باشد، عنوان خطا در مقابل عمد قرار داده شده است و شاید مراد از خطا به قرینه مقابله، قتل غیر عمد باشد که هم شامل قتل خطای محض می گردد و هم قتل شبه عمد و با استناد به این روایت گفته شود که دیه قتل شبه عمد نیز مانند دیه قتل خطای محض، باید در مدت زمان سه سال پرداخت گردد و اگر این استدلال مورد پذیرش واقع نگردد ما باید به قواعد و اصول دیگر مانند اصل فوریّت یا تراخی مراجعه نماییم و در هر صورت تعیین مدت زمان دو سال برای ما روشن نیست.