موضوع: فصل فی أحكام غسل الجنابة/کیفیت غسل جنابت- غسل ارتماسی/-

خلاصه جلسه گذشته

بحث در کیفیت غُسل ارتماسی بود. عرض شد که مرحوم سید (ره) در رابطه با کیفیت غسل ارتماسی فروضی را مطرح کرده است که در جلسه گذشته به این فروض اشاره شد و دلیل حکمِ مذکور در فرض اول، ذکر شد.

مرحوم سید (ره) نوشته است: «فلو خرج بعض بدنه قبل أن ينغمس البعض الآخر لم يكف، كما إذا خرجت رجله أو دخلت في الطين قبل أن يدخل رأسه في الماء أو بالعكس؛ بأن خرج رأسه من الماء قبل أن تدخل رِجلُه»[1] .

به نظر مرحوم سید (ره)، اگر در هنگام غسل ارتماسی، بخشی از بدن شخص، قبل از اینکه بخش دیگر از بدنش در آب فرو رود، از آب خارج شود، کفایت نمی‌کند، کما اینکه قبل از اینکه سرش در آب داخل شود، پایش از آب خارج شود یا پایش در گِل داخل شود یا برعکس؛ به این نحو که قبل از اینکه پایش در آب داخل شود، سرش از آب خارج شود [که در این صورت نیز غُسل محقق نشده است].

سؤال: دلیل اینکه تمام بدن باید در آنِ واحد زیر آب باشد تا غُسل محقق شود، چیست؟

پاسخ: مقتضای ظاهر روایات و نصوصی که مشتمل بر ارتماس یا انغماس می‌باشند این است که غُسل ارتماسی محقق نمی‌شود مگر اینکه تمام بدن در آنِ واحد زیر آب باشد.

مرحوم آیت الله خویی (ره) فرموده است که علت اینکه تمام بدن باید زیر آب باشد تا غُسل ارتماسی محقق شود، این است که اخباری که در إجزاء ارتماس واحد وارد شده‌اند؛ مبنی بر اینکه ارتماس واحد، موجب إجزاء است و ارتماس واحد برای تحقق غُسل ارتماسی کفایت می‌کند، ناظر به الغاء اعتبارِ ترتیبی که در غسل ترتیبی معتبر است، می‌باشند، یعنی می‌خواهند بگویند که در غسل ارتماسی، مانند غسل ترتیبی لازم نیست که ترتیب رعایت شود و نخست سر و گردن، سپس سمت راست بدن و بعد از آن سمت چپ بدن شسته شود[2] .

اما اینکه بعضی گفته‌اند که مغسول [، یعنی آنچه شسته می‌شود] در غسل ارتماسی از غسل ترتیبی کمتر است دلیلی ندارد، بلکه مقدار شستن؛ از نظر کمیّت، در غسل ارتماسی، همانند مقدار، در غسل ترتیبی است و اخباری که در این رابطه وارد شده‌اند فقط متعرّض کیفیت غُسل ارتماسی شده‌اند و سخنی از کمّیت به میان نیامده است که مثلاً آبی که برای غسل ارتماسی استفاده می‌شود چه مقدار است و آبی که برای غسل ترتیبی استفاده می‌شود چه اندازه است؟ و روایات فقط به کیفیت غسل ارتماسی اشاره کرده‌اند و در این روایات آمده است که کیفیت غسل ارتماسی با غسل ترتیبی متفاوت است و ترتیبی که در غسل ترتیبی، رعایت آن لازم است، در غسل ارتماسی لازم نیست لذا شخص می‌تواند یک دفعه در آب فرو رود تا آب تمام بدنش را فرا بگیرد یا اینکه به تدریج در آب داخل شود تا آب تمام بدنش را فرا بگیرد و دلیلی که بر وجوب غَسلِ تمام اجزای بدن در غسل ترتیبی دلالت دارد؛ به گونه‌ای که اگر بخشی از بدن را نشوید، غسلش باطل است، غسل ارتماسی را نیز شامل می‌شود، یعنی در غسل ارتماسی نیز اگر بخشی از بدن شسته نشود، غسل باطل است. این بحث تفصیلی دارد که در ذیل مسأله چهارم از مسائلی که در رابطه با غسل جنابت مطرح شده است، به آن اشاره خواهد شد.

مرحوم سید (ره) در ادامه نوشته است: «و لا يلزم أن يكون تمام بدنه أو معظمه خارج الماء، بل لو كان بعضه خارجاً فارتمس كفى»[3] .

فرض دوم، این است که به نظر مرحوم سید (ره)، برای تحقق غُسل ارتماسی، لازم نیست که تمام بدن شخص یا مُعظم بدنش خارج از آب باشد [، مثلاً فقط پاها داخل آب باشند و سایر اعضا خارج از آب باشند]، بلکه اگر بعضی از بدن خارج از آب باشد [، مثلاً سر و گردن از آب خارج باشند و بقیه اعضای بدن داخل آب باشند] و شخص، غسل ارتماسی کند، کفایت می‌کند.

بررسی فرض دوم

به نظر مرحوم سید (ره) و مرحوم آیت الله خویی (ره)، در غُسل ارتماسی الزاماً لازم نیست که شخص ارتماس را ایجاد بکند، یعنی لازم نیست که هنگام غُسل، بدن خارج از آب باشد و شخص به نیت غسل ارتماسی تمام بدن را در آب داخل کند، بلکه بقاء نیز کفایت می‌کند، یعنی اگر بعضی از بدن داخل آب باشد و انسان به نیّت غسل ارتماسی بقیه بدن را نیز زیر آب ببرد، کفایت می‌کند، مثلاً اگر شخص در حوض آبی باشد و تا سینه‌اش داخل آب باشد، اگر بقیه بدنش را زیر آب فرو ببرد و نیّت غسل کند، غسلش صحیح است چون مأمورٌبه، ارتماسِ در آب است لذا فرقی نمی‌کند که شخص، از اول خارج از آب باشد و بعد در آب داخل شود یا اینکه بخشی از بدنش در آب داخل باشد و بعد باقیمانده بدن را زیر آب فرو ببرد و نیّت غسل کند چون در هر دو صورت، مأمورٌبه محقق می‌شود.

اشکال: بعضی بر کلام مرحوم سید (ره) اشکال کرده‌اند و گفته‌اند که برای اینکه غسل ارتماسی محقق شود، لازم است که تمام بدن خارج از آب باشد و بعد داخل آب شود و برای سخن خود به روایاتی استناد کرده‌اند که روایت ذیل از آن جمله است؛

عَنِ الْحَلَبِيِّ؛ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ: «إِذَا ارْتَمَسَ الْجُنُبُ فِي الْمَاءِ ارْتِمَاسَةً وَاحِدَةً أَجْزَأَهُ ذَلِكَ مِنْ غُسْلِهِ»[4] .

گفته‌اند که مستفاد از فرمایش امام صادق (ع) در روایت مذکور، این است که شخص، باید خودش را از بیرون داخل آب بیندازد تا ارتماس واحده محقق شود. گفته‌اند که روایت مذکور، در این مطلب ظهور دارد که بدن باید به طور کامل از آب خارج باشد و بعد به صورت دفعةً واحدةً داخل آب شود، تا غسل ارتماسی محقق شود. لذا از نظر این عده، کلام مرحوم سید (ره) که فرموده است که لازم نیست که تمام بدن شخص یا مُعظم بدنش خارج از آب باشد، صحیح نیست و همچنین گفته‌اند که ادامه فرمایش مرحوم سید (ره) که فرموده است که بنا بر أقوی، اگر تمام بدن شخص زیر آب باشد، سپس نیّت غُسل کند و بدنش را حرکت بدهد، کفایت می‌کند و غسل ارتماسی محقق می‌شود نیز صحیح نمی‌باشد و روایت مذکور، با این مطلب که بدن شخص زیر آب باشد و نیّت غسل کند، سازگار نیست، بنابراین برای تحقق غسل ارتماسی حتماً باید تمام بدن خارج از آب باشد و به صورت ارتماس واحده در آب قرار گیرد.

پاسخ: در پاسخ عرض می‌شود که آن چیزی که شارع از مکلّف خواسته است این است که ارتماس تحقق پیدا کند و هدف، تحقق مأمورٌبه (ارتماس) است و در تحقق ارتماس، فرقی نمی‌کند که تمام بدن خارج از آب باشد و بعد در آب داخل شود یا اینکه بخشی از بدن داخل در آب باشد و بخشی دیگر خارج از آب باشد و شخص آن بخشی را که خارج از آب است را در آب داخل کند.