موضوع: فصل فی أحكام غسل الجنابة/کیفیت غسل جنابت- غسل ارتماسی/-

اشاره‌ای به وضعیت کنونی جامعه و بیماری کرونا

با توجه به بیماری کرونا، مدتی توفیق حضور در خدمت دوستان را نداشتم و بعد از مدّت‌ها این توفیق نصیب بنده شد که به صورت حضوری در خدمت شما عزیزان باشم. همان‌گونه که مستحضرید این بیماری باعث شده که مشکلات زیادی برای کلّ دنیا پیش بیاید که می‌توان به این موارد اشاره کرد؛ زندگی‌ها دچار تغییر و دگرگونی شده است، صله رحم کم‌رنگ شده است، کسب و کار مردم دچار اختلال شده است، معیشت مردم تحت تأثیر قرار گرفته است، مردم، خصوصاً دانش‌جویان و دانش‌آموزان از فضای حقیقی فاصله گرفته و به فضای مجازی روی آورده‌اند و در یک جمله، نشاط و شادابی از جامعه رخت بربسته است. بنابراین، برای برطرف شدن این بیماری باید پروتکل‌های بهداشتی رعایت شود و از آن مهمتر این است که به درگاه خداوند متعال و اهل بیت (ع) توسل جوییم.

امام رضا (ع) فرموده است: «إِذَا نَزَلَتْ‌ بِكُمْ‌ شَدِيدَةٌ فَاسْتَعِينُوا بِنَا عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَل‌»[1] ؛ هرگاه برای شما پیشامد سختی روی داد، به وسیله ما از خداوند متعال کمک و یاری بجویید.

خداوند متعال فرموده است: ﴿...وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ...﴾[2] ؛... و وسيله‌اى براى تقرب به او بجوئيد... .

بر اساس این آیه شریفه، اهل بیت (ع)، واسطه فیض‌اند و انسان باید در مشکلات و گرفتاری‌ها به این بزرگواران تمسک بجوید و آنان را واسطه قرار بدهد، بنابراین در شرایط کنونی، ایجاب می‌کند که در خانه اهل بیت (ع) برویم و این عزیزان را واسطه کنیم تا از خداوند متعال بخواهند که هر چه زودتر شر بیماری کرونا برطرف شود.

مرحوم سید (ره) در ادامه نوشته است: «و يجب تخليل الشعر إذا شك في وصول الماء إلى البشرة التي تحته»[3] .

به نظر مرحوم سید (ره)، اگر مکلّف [زمانی که به قصد غُسل ارتماسی زیر آب رفت]، شک کند که آب به پوستِ زیر مو رسیده است یا نرسیده است، واجب است که موها را از هم باز کند [؛ به گونه‌ای که آب به پوست برسد].

دلیل حکم مذکور

دلیل اول: روایت صحیحه حلبی

عَنِ الْحَلَبِيِّ؛ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ: «إِذَا ارْتَمَسَ الْجُنُبُ فِي الْمَاءِ ارْتِمَاسَةً وَاحِدَةً أَجْزَأَهُ ذَلِكَ مِنْ غُسْلِهِ»[4] .

ارتماس، مأمورٌبه است و ارتماس به معنای این است که آب تمام بدن را فرا بگیرد، یعنی هدف از غسلِ ارتماسی این است که آب تمام بدن را فرا بگیرد، لذا اگر آب تمام بدن را فرا گرفته باشد، ارتماس محقق شده است. غسل ارتماسی و ترتیبی طبیعتی واحده هستند و اجنبی از هم نمی‌باشند چون اگر اجنبی از هم باشند، اگر شخص غسل ارتماسی کند، غسل او تعبّداً مجزیِ از مأمورٌبه خواهد بود، اما اگر غسل ترتیبی و غسل ارتماسی، طبیعت واحده تلقی شدند، غسل ارتماسی نیز همانند غسل ترتیبی، مأمورٌبه از طرف شارع است و این‌گونه نیست که غسل ارتماسی در ذیل غسل ترتیبی است و گفته شود که اصل، غسل ترتیبی است ولی شارع از باب تعبّد فرموده است که اگر شخص، غسل ارتماسی انجام داد، غسل او مجزی و مسقِط تکلیف نیست.

پس همان‌گونه که در غسل ترتیبی لازم است که تمام بدن شسته شود و حتی به اندازه یک مو را نباید عمداً ترک کند [عَنْ حُجْرِ بْنِ زَائِدَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)؛ قَالَ: «مَنْ تَرَكَ شَعْرَةً مِنَ الْجَنَابَةِ مُتَعَمِّداً فَهُوَ فِي النَّارِ»[5] ]، در غسل ارتماسی نیز آب باید تمام بدن را فرا بگیرد لذا اگر شخص در رسیدن آب به پوستِ زیر مو شک کند، واجب است که موها را از هم باز کند تا نسبت به رسیدن آب به پوست یقین پیدا کند.

دلیل دوم: قاعده اشتغال

اگر شخص در حالی که غسل ارتماسی را انجام می‌دهد، شک کند که آب به پوست زیر موهایش رسیده است یا نرسیده است، واجب است که موها را باز کند تا نسبت به وصول آب به پوست یقین پیدا کند، چون ذمّه او مشغول به تکلیف شده است و طبق قاعده اشتغال [الإشتغال الیقینی یستدعی البرائة الیقینیة]، برای اینکه شخص، به برائت ذمّه‌اش یقین پیدا کند باید موها را از هم باز کند تا یقین پیدا کند که آب به پوست زیر مو رسیده است. پس دلیل حکم مذکور، علاوه بر روایتی که ذکر شد، تمسک به قاعده اشتغال می‌باشد.

بنابراین، در غسل ارتماسی نیز همانند غسل ترتیبی باید آب تمام بدن را فرا بگیرد و تنها تفاوتِ غسل ارتماسی با غسل ترتیبی، این است که در غسل ارتماسی ترتیب لازم نیست، پس اگر موهای شخص زیاد باشد که مانع رسیدن آب به پوست باشد یا احتمال مانعیت را بدهد باید موها را باز کند تا مانع از رسیدن آب به پوست، برطرف شود و نسبت به رسیدن آب به پوست یقین پیدا کند و دلیل حکم به وجوب باز کردن موها، علاوه بر روایتی که ذکر شد، قاعده اشتغال و حکم عقل به لزوم فراغ ذمّه می‌باشد.

مرحوم سید (ره) در ادامه نوشته است: «و لا فرق في كيفيّة الغسل بأحد النحوين بين غسل الجنابة و غيره من سائر الأغسال الواجبة و المندوبة. نعم، في غسل الجنابة لا يجب الوضوء بل لا يشرع، بخلاف سائر الأغسال كما سيأتي إن شاء اللّه»[6] .

به نظر مرحوم سید (ره)، در کیفیت غسل؛ به یکی از دو صورتِ ترتیبی و ارتماسی، بین غسل جنابت و غیر آن از سایر غسل‌های واجب و مستحب فرقی نیست. بله! در غسل جنابت، وضوگرفتن واجب نیست، بلکه وضوگرفتن مشروع نیست، به خلاف سایر غسل‌ها که بحث در این رابطه، ان‌شاءالله، در آینده خواهد آمد.

مرحوم سید (ره)، دو فرع را در کلام خود، ذکر کرده است؛

فرع اول، اینکه در کیفیت انجام غسل؛ به صورت ترتیبی و ارتماسی، فرقی بین غسل جنابت و سایر غسل‌های واجب و مستحب وجود ندارد.

فرع دوم، اینکه در غسل جنابت، وضو گرفتن واجب نیست، بلکه وضو گرفتن، مشروع نیست، به خلاف سایر غسل‌ها که در آنها شخص باید وضو بگیرد.

بررسی فرع اول

حکم مذکور، طبق این مبنا است که غسل ارتماسی و ترتیبی، طبیعت واحده می‌باشند و تنها اختلافِ بین این دو، کیفیت انجام غسل است که در غسل ترتیبی، رعایت ترتیب لازم است ولی در غسل ارتماسی، رعایت ترتیب لازم نیست، پس سایر غسل‌ها، هرچند که کیفیت انجامشان در روایات نیامده است و بیشترِ روایات وارده، در خصوص غسل جنابت می‌باشند [چون که غسل جنابت بیشتر مورد ابتلای مردم بوده است لذا ائمه (ع) در روایات به کیفیت غسل جنابت اشاره کرده‌اند]، اما عرف از آنچه در رابطه با کیفیت غسل جنابت آمده است، استفاده می‌کند که آن کیفیت، مختص به غسل جنابت نیست، چون همه غسل‌ها، طبیعت واحده می‌باشند و اختلافشان به خاطر اسبابی است که موجب وجوب یا استحباب غسل شده‌اند، بنابراین، کیفیت انجام غسل، در غسل جنابت و سایر غسل‌ها به یک صورت است و انسان هر غُسلی را می‌تواند به صورت ترتیبی یا ارتماسی انجام بدهد، البته غسل میّت را نمی‌توان به صورت ارتماسی انجام داد و فقط به صورت ترتیبی باید انجام شود.