موضوع: فصل فی أحكام غسل الجنابة/کیفیت غسل جنابت- غسل ارتماسی/-

خلاصه جلسه گذشته

عرض شد که به نظر مرحوم سید (ره)، در کیفیت غسل؛ به یکی از دو صورتِ ترتیبی و ارتماسی، بین غسل جنابت و غیر آن از سایر غسل‌های واجب و مستحب فرقی نیست. بله! در غسل جنابت، وضوگرفتن واجب نیست، بلکه وضوگرفتن مشروع نیست، به خلاف سایر غسل‌ها که بحث در این رابطه، ان‌شاءالله، در آینده خواهد آمد.

عرض شد که این کلام مرحوم سید (ره)، دو فرع دارد که فرع اول در جلسه گذشته ذکر و بررسی شد.

پس همان‌گونه که در جلسه گذشته عرض شد، طبق این مبنا که غسلِ ارتماسی و ترتیبی، طبیعت واحده می‌باشند و تنها اختلافِ بین این دو، در کیفیت انجام غسل است، عرض می‌شود که در کیفیت انجام غسل؛ به صورت ترتیبی و ارتماسی، فرقی بین غسل جنابت و سایر غسل‌های واجب و مستحب وجود ندارد و مؤید این مطلب، روایاتی است که در این رابطه وارد شده‌اند که روایات ذیل از آن جمله‌اند؛

روایت اول: صحیحه زراره: عَنْ زُرَارَةَ؛ قَالَ: «إِذَا اغْتَسَلْتَ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ أَجْزَأَكَ غُسْلُكَ ذَلِكَ لِلْجَنَابَةِ وَ الْحِجَامَةِ وَ عَرَفَةَ وَ النَّحْرِ وَ الْحَلْقِ وَ الذَّبْحِ وَ الزِّيَارَةِ، فَإِذَا اجْتَمَعَتْ عَلَيْكَ حُقُوقٌ؛ أَجْزَأَكَ عَنْهَا غُسْلٌ وَاحِدٌ»، قَالَ: ثُمَّ قَالَ: «وَ كَذَلِكَ الْمَرْأَةُ يُجْزِيهَا غُسْلٌ وَاحِدٌ لِجَنَابَتِهَا وَ إِحْرَامِهَا وَ جُمُعَتِهَا وَ غُسْلِهَا مِنْ حَيْضِهَا وَ عِيدِهَا»[1] .

روایت دوم: عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)؛ قَالَ: سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ أَصَابَ مِنِ امْرَأَةٍ ثُمَّ حَاضَتْ قَبْلَ أَنْ تَغْتَسِلَ، قَالَ: «تَجْعَلُهُ غُسْلًا وَاحِداً»[2] ‌.

از این دو روایت استفاده می‌شود که در کیفیت غسل؛ به نحو ترتیبی و ارتماسی، بین غسل جنابت و سایر غسل‌ها؛ اعم از واجب و مستحب تفاوتی نیست. همچنین، استفاده می‌شود که غسل واحد، برای موردی که اجتماع اسباب شده باشد، کفایت می‌کند، یعنی اگر از یک‌طرف، به خاطر جنابت، غسل واجب شده باشد، از طرف دیگر به خاطر نذر، غسل واجب شده باشد و از طرف نیز به خاطر روز جمعه، غسل استحباب پیدا کرده باشد، انجام یک غسل از همه این امور کفایت می‌کند.

روایت سوم: عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع)؛ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ تَحِيضُ وَ هِيَ جُنُبٌ، هَلْ عَلَيْهَا غُسْلُ الْجَنَابَةِ؟ قَالَ: «غُسْلُ الْجَنَابَةِ وَ الْحَيْضِ وَاحِدٌ»[3] [4] .

این روایت، دو پیام دارد؛ اول، اینکه غسل جنابت و حیض به یک نحو انجام می‌شوند و تفاوتی با هم ندارند و دوم، اینکه انجام یک غسل از هر دو سبب [جنابت و حیض] کفایت می‌کند. البته توجه به این نکته لازم است که در غسل جنابت وضو لازم نیست، اما در سایر غسل‌ها، وضو لازم است.

مرحوم آیت الله خویی (ره) در کتاب موسوعه خود نوشته است: «و ما ورد في أنّ الجنب إذا ابتلي بالحيض لا يغتسل بل يصبر إلى أن تنقضي أيام حيضها و بعده تغتسل غسلًا واحداً عن الجميع[5] »[6] .

منظور، این است که اگر خانمی که جنب هست، خون حیض ببیند، لازم نیست که غسل کند [، یعنی غسل جنابت بر او لازم نیست]، بلکه صبر می‌کند که ایام حیضش تمام شود و بعد یک غسل واحد به نیّت جنابت و حیض انجام می‌دهد و انجام غسل واحد کفایت می‌کند و روایاتی نیز بر این مطلب دلالت دارند که به آنها اشاره شد.

اما اگر مبنا این باشد که غسل ارتماسی، امری اجنبی از غسل ترتیبی است و این دو، طبیعت واحده نیستند [که در این صورت، اصل، غُسل ترتیبی است و شارعِ مقدس تعبداً انجام غُسل ارتماسی را مسقِطِ غُسل ترتیبی دانسته است، یعنی انجام غسل ارتماسی را از غسل ترتیبی [که مأمورٌبه است]، مجزی دانسته است]، در این صورت، سؤال این است که آیا این غسل ارتماسی در غیر غسلِ جنابت، جنبه مجزی بودن دارد یا ندارد؟ یا اینکه مجزی بودن غسل ارتماسی منحصر به غسل جنابت است؟

مرحوم آیت الله خویی (ره) فرموده است که در این فرض، نمی‌شود به مجزی بودن غسل ارتماسی از غسل ترتیبی، نسبت به سایر أغسال، حکم کرد زیرا اخباری که وارد شده‌اند که بر کفایت و إجزاء غسل ارتماسی از غسل ترتیبی دلالت دارند، مربوط به غسل جنابت می‌باشند و دلیلی بر کفایت غسل ارتماسی در سایر اغسال نیست[7] .

بنابراین، طبق نظر مرحوم آیت الله خویی (ره)، اگر غسل ترتیبی و غسل ارتماسی، طبیعت واحده نباشند، اولاً، غسل ارتماسی صرفاً جنبه تعبدی بودن و مجزی بودن خواهد داشت و ثانیاً، مجزی بودن غسل ارتماسی، فقط به غسل جنابت مربوط می‌شود و سایر أغسال را شامل نمی‌شود زیرا اخباری که بر کفایت و إجزاءِ غسل ارتماسی دلالت دارند، فقط در رابطه با غسل جنابت وارد شده‌اند.

البته در بعضی از ادله آمده است که ارتماس، در غسل میّت کفایت نمی‌کند که این مورد را ما نیز قبول داریم، لکن در سایر أغسال، چون نظر مختار، این است که غسل ارتماسی و ترتیبی، طبیعت واحده می‌باشند، انجام غسل ارتماسی از غسل ترتیبی مُجزی است.