موضوع: فصل فی أحكام غسل الجنابة/کیفیت غسل جنابت- غسل ارتماسی/-

خلاصه جلسه گذشته

عرض شد که به نظر مرحوم سید (ره)، در کیفیت غسل؛ به یکی از دو صورتِ ترتیبی و ارتماسی، بین غسل جنابت و غیر آن از سایر غسل‌های واجب و مستحب فرقی نیست. بله! در غسل جنابت، وضوگرفتن واجب نیست، بلکه وضوگرفتن مشروع نیست، به خلاف سایر غسل‌ها که بحث در این رابطه، ان‌شاءالله، در آینده خواهد آمد.

عرض شد که این کلام مرحوم سید (ره)، دو فرع دارد که فرع اول در دو جلسه گذشته مورد بررسی قرار گرفت.

فرع دوم، این است که در غسل جنابت، وضو گرفتن واجب نیست، بلکه وضو گرفتن، مشروع نیست، به خلاف سایر غسل‌ها که در آنها شخص باید وضو بگیرد.

دلیل حکم مذکور

دلیل عدم وجوب وضو و عدم مشروعیت وضو در غسل جنابت، تفصیلی است که در آیه شریفه مربوط به وضو وارد شده است؛

خداوند متعال فرموده است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاَةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَ إِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا...﴾[1] .

گفته‌اند که آیه مذکور، تفصیل داده است و فرموده است که اگر خواستید نماز بخوانید باید وضو بگیرید و اگر جنب شدید باید غُسل کنید و تفصیل، قاطع و از بین برنده شرکت است [التفصیل قاطعٌ للشرکة]. شرکت به این معناست که شخص هم غسل کند و هم وضو بگیرد، ولی تفصیل مذکور، این شرکت را از بین می‌برد و وقتی شخص، غسل کرد، نیازی به وضو ندارد. پس مقتضای تفصیل، تفکیک در وظیفه است، یعنی وظیفه شخصی که می‌خواهد نماز بخواند این است که وضو بگیرد و وظیفه شخصی که جنب شده است، این است که غُسل کند و نمی‌شود گفت که علاوه بر حکمِ غُسل که برای جنب قرار داده شده است، وضو نیز باید بگیرد. بنابراین، جُنب، وظیفه‌ای جز غُسل ندارد و لازم نیست که وضو بگیرد و غیر جُنب، وظیفه‌ای جز وضو ندارد.

روایاتی نیز وارد شده‌اند که بر عدم وجوب وضو بر جُنب دلالت دارند که روایات ذیل از جمله آن روایاتند؛

روایت اول: صحیحه زراره: عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ؛ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ غُسْلِ الْجَنَابَةِ؛ فَقَالَ: «تَبْدَأُ فَتَغْسِلُ كَفَّيْكَ ثُمَّ تُفْرِغُ بِيَمِينِكَ عَلَى شِمَالِكَ فَتَغْسِلُ فَرْجَكَ وَ مَرَافِقَكَ ثُمَّ تَمَضْمَضْ وَ اسْتَنْشِقْ ثُمَّ تَغْسِلُ جَسَدَكَ مِنْ لَدُنْ قَرْنِكَ إِلَى قَدَمَيْكَ لَيْسَ قَبْلَهُ وَ لَا بَعْدَهُ وُضُوءٌ...»[2] [3] .

روایت دوم: عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ يَعْنِي ابْنَ أَبِي نَصْرٍ؛ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا (ع) عَنْ غُسْلِ الْجَنَابَةِ، فَقَالَ: «تَغْسِلُ يَدَكَ الْيُمْنَى مِنَ الْمِرْفَقَيْنِ إِلَى أَصَابِعِكَ وَ تَبُولُ إِنْ قَدَرْتَ عَلَى الْبَوْلِ ثُمَّ تُدْخِلُ يَدَكَ فِي الْإِنَاءِ ثُمَّ اغْسِلْ مَا أَصَابَكَ مِنْهُ ثُمَّ أَفِضْ عَلَى رَأْسِكَ وَ جَسَدِكَ وَ لَا وُضُوءَ فِيهِ»[4] .

روایت سوم: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ؛ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ (ع): إِنَّ أَهْلَ الْكُوفَةِ يَرْوُونَ عَنْ عَلِيٍّ (ع) أَنَّهُ كَانَ يَأْمُرُ بِالْوُضُوءِ قَبْلَ الْغُسْلِ مِنَ الْجَنَابَةِ، قَالَ: «كَذَبُوا عَلَى عَلِيٍّ (ع) مَا وَجَدُوا ذَلِكَ فِي كِتَابِ عَلِيٍّ (ع) قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿وَ إِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا﴾[5] »[6] .

از این روایات استفاده می‌شود که جُنب، بعد از انجام غُسل جنابت واجب نیست که وضو بگیرد، بلکه مشروع نیست که وضو بگیرد.

البته روایتی وارد شده است که بر خلاف روایات مذکور، بر لزوم وضو گرفتن قبل از غُسل دلالت دارد؛

عَنْ أَبِي بَكْرٍ الْحَضْرَمِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع)؛ قَالَ: سَأَلْتُهُ قُلْتُ كَيْفَ أَصْنَعُ إِذَا أَجْنَبْتُ؟ قَالَ: «اغْسِلْ كَفَّيْكَ وَ فَرْجَكَ وَ تَوَضَّأْ وُضُوءَ الصَّلَاةِ ثُمَّ اغْتَسِلْ»[7] .

این روایت بر خلاف روایات قبلی، بر این مطلب دلالت دارد که قبل از غُسل، شخص باید وضو بگیرد، لکن مرحوم شیخ حر عاملی (ره) در کتاب وسائل الشیعة در ذیل این روایت فرموده است که این روایت بر تقیّه حمل می‌شود. بنابراین، این روایت قابل استناد نیست.

نتیجه، اینکه کتاب و سنّت بر این دلالت دارند که کسی که غُسل جنابت می‌کند، واجب نیست وضو بگیرد، بلکه اگر کسی به نیّت وجوب، وضو بگیرد، مرتکب حرام شده است.

آنچه تا کنون گفته شد، در رابطه با غُسل جنابت بود، اما در سایر غُسل‌ها، واجب است که شخص به غُسل اکتفا نکند و برای نماز خواندن وضو نیز بگیرد.

دلیل مشروعیت وضو، نسبت به سایر أغسال، اولاً، اطلاقاتی؛ از جمله آیه 6 سوره مائده [که به آن اشاره شد،] می‌باشند که در این رابطه وارد شده‌اند و چون این اطلاقاتِ وارده، فقط نسبت به غُسلِ جنابت تقیید خورده‌اند و نسبت به سایر أغسال، تقیید نخورده‌اند، پس در رابطه با سایر أغسال، شخص حتماً باید برای نماز خواندن غسل کند و ثانیاً، دلیلی بر این مطلب که وضو در سایر أغسال مشروع نیست، وجود ندارد و عدم دلیل بر عدم مشروعیتِ وضو نسبت به سایر أغسال، دلیل بر لزوم وضو، برای خواندن نماز در سایر أغسال است.

نکته: مرحوم سید (ره)، بعد از بحث أغسال، بحثی را در رابطه با وجوب وضو و عدم وجوب وضو، در سایر أغسال مطرح کرده است که ان‌شاءالله، در مسأله 768 به آن اشاره خواهد شد.