موضوع: فصل فی أحكام غسل الجنابة/احکامِ مربوط به غسل ترتیبی و ارتماسی/-

خلاصه جلسه گذشته

بحث در مسأله 663 بود.

عرض شد که به نظر مرحوم سید (ره)، گاهی غسلِ ارتماسی بر مکلّف متعیّن می‌شود [و وظیفه‌اش این است که غسل ارتماسی کند]، کما اینکه اگر وقت برای غسل ترتیبی تنگ باشد که در این صورت وظیفه مکلّف این است که غسلش را به صورت ارتماسی انجام بدهد و گاهی نیز غسل ترتیبی بر مکلّف متعیّن می‌شود، کما اینکه اگر شخص، روزه واجب گرفته باشد [که با غسل ارتماسی، سر زیر آب می‌رود و روزه‌اش باطل می‌شود] یا در حال احرام باشد [که سرش با زیر آب رفتن، پوشانده می‌شود و یکی از محرّمات احرام برای مردان، پوشاندن سر است که در این صورت، واجب است که غسلش را به صورت ترتیبی انجام بدهد] و همچنین، اگر آبی که شخص می‌خواهد در آن غسل ارتماسی کند، متعلق به دیگری باشد و او راضی نباشد که آن شخص در آن آب غسل ارتماسی کند که در این صورت نیز واجب است که شخص غسلش را به صورت ترتیبی انجام بدهد.

در رابطه با کلام مرحوم سید (ره) در مسأله مذکور، توجه به دو نکته لازم و ضروری است؛

نکته اول، اینکه مرحوم سید (ره) در مثال مربوط به تعیّن غسل ترتیبی، نوشته است: «كما في يوم الصوم الواجب»، سؤال این است که این قیدی که مرحوم سید (ره) فرموده است چه نوع قیدی است؟

گاهی قیود، احترازیه می‌باشند، یعنی مطلب مورد نظر، حکمی غیر از آن حکمِ مطرح شده ندارد و گاهی، قیود، توضیحی می‌باشند. در مثال مذکور، قیدِ واجب، قید احترازی است، یعنی از روزه مستحب احتراز شده است، یعنی غسل ترتیبی فقط در روزه واجب، مثل روزه ماه مبارک رمضان یا روزه قضایِ مضیّق [، مثل اینکه نزدیک ماه رمضان شده است و شخص باید روزه‌های قضای ماه رمضان گذشته را به جا آورد]، متعیّن است و در روزه مستحبی لازم نیست که حتماً غسل به صورت ترتیبی انجام شود، بلکه شخص می‌تواند غسلش را به صورت ارتماسی انجام بدهد و روزه مستحبی را باطل کند چون الزامی بر اتمام روزه مستحبی نیست و ابطال آن جایز است. همچنین در واجبِ موسّع نیز شخص می‌تواند غسل ارتماسی کند و روزه‌اش را باطل کند و دوباره در وقت دیگری آن روزه را به جا آورد.

نکته دوم، اینکه بین تعیّن ارتماسی [، یعنی موردی که غسل ارتماسی متعیّن شده است، مثل زمانی که وقت تنگ باشد] و بین تعیّن ترتیبی [که غسل ترتیبی متعیّن می‌شود، مثل غسل در حال روزه واجب] فرق است و آن، اینکه در فرضی که غسل ترتیبی، متعیّن می‌شود، این تعیّن، به خاطر حرمت غسل ارتماسی است و چون غسل ارتماسی حرام است، نهی، به غسل ارتماسی تعلّق گرفته است و نهیِ در عبادات، موجب بطلان و فساد عبادت است و امرِ محرَّم، مصداق واجب قرار نمی‌گیرد و در نتیجه زمینه‌ای برای تقرّب به شیئی که نهی به آن تعلّق گرفته است، وجود ندارد و قصد تقرّب از چنین عملی متمشّی نمی‌شود و لذا اگر شخص، غسل ارتماسی کند، غسلش باطل است، بر خلاف موردی که به خاطر تنگی وقت، غسل ارتماسی، متعیّن شده باشد زیرا نهیی به غسلِ ترتیبی تعلّق نگرفته است و تنها دلیل برای تعیّن غسل ارتماسی، ضیق وقت است، ولی در فرضِ تعیّن غسل ترتیبی، نهی به غسل ارتماسی تعلّق گرفته است، پس در فرض تعیّن غسل ارتماسی، نهیی به غسل ترتیبی تعلّق نگرفته است و فقط به خاطر تنگی وقت، ارتماس برای مکلّف متعیّن شده است تا بتواند نمازش را با طهارت بخواند، پس مکلّف از باب مقدّمیّتِ برای نماز، غسل را به صورت ارتماسی انجام می‌دهد چون وقت ضیق بوده است و اگر می‌خواست غسل را به نحو ترتیبی انجام بدهد نمازش قضا می‌شد لذا برای اینکه بتواند نمازش را در وقت و با طهارت بخواند چاره‌ای جز غسل ارتماسی نداشته است. پس شخص برای اینکه بتواند نمازش را به صورت اداء و در وقت بخواند و در خارج وقت و به صورت قضاء نخواند، غسل ارتماسی می‌کند و نمازش را می‌خواند. اما در همین فرض، اگر شخص عصیان کرد و غسل را به صورت ترتیبی انجام داد و نمازش قضا شد و بعد نمازش را به صورت قضا خواند، غسلش مشکلی ندارد و صحیح است چون نهیی به آن تعلق نگرفته است، لکن چون عمداً باعث شده است که نمازش قضا شود، معصیت کرده است.

مسأله664: «يجوز في الترتيبي أن يغسل كلّ عضو من أعضائه الثلاثة بنحو الارتماس، بل لو ارتمس في الماء ثلاث مرّات: مرّة بقصد غَسل الرأس و مرّة بقصد غَسل الأيمن و مرّة بقصد غَسل الأيسر كفى و كذا لو حرّك بدنه تحت الماء ثلاث مرّات أو قصد بالارتماس غَسل الرأس و حرّك بدنه تحت الماء بقصد الأيمن و خرج بقصد الأيسر و يجوز غَسل واحد من الأعضاء بالارتماس و البقيّة بالترتيب، بل يجوز غسل بعض كلّ عضو بالارتماس و بعضه الآخر بإمرار اليد‌»[1] .

مرحوم سید (ره) نوشته است که جایز است که انسان در غسل ترتیبی، هر عضو از اعضای سه‌گانه بدنش [، یعنی سر و گردن، سمت راست و سمت چپ بدن] را به نحو ارتماس بشوید، بلکه اگر سه بار بدنش را در آب فرو ببرد؛ یک مرتبه به نیّت شستن سر، یک مرتبه به نیّت شستن سمت راست بدن و یک مرتبه به نیّت شستن سمت چپ بدن، کفایت می‌کند و همچنین [کفایت می‌کند]، اگر سه بار بدنش را زیر آب حرکت بدهد [؛ به این نحو که یک بار بدنش را به قصد شستن سر و گردن حرکت بدهد، یک بار بدنش را به قصد شستن سمت راست بدن حرکت بدهد و یک بار نیز بدنش را به قصد شستن سمت چپ بدن حرکت بدهد] یا با ارتماس، شستن سر را قصد کند و به قصد شستنِ سمت راست، بدنش را زیر آب حرکت بدهد و به قصد شستن سمت چپ، بدن را از آب خارج کند و جایز است که یک عضو از اعضای بدن را به صورت ارتماسی بشوید و بقیه اعضا را به صورت ترتیبی بشوید، بلکه جایز است که بعضی از اجزای یک عضو را به صورت ارتماسی بشوید و بعضی دیگر را با کشیدن دست [و به صورت ترتیبی] بشوید.