

موضوع:فصل فی أحكام غسل الجنابة/کیفیت غسل ارتماسی در حوض کمتر از کرّ/_

خلاصه جلسه گذشته

بحث در مسأله672 بود. عرض شد که به نظر مرحوم سید (ره)، انجام غسل ارتماسی در آب حوضی که کمتر از مقدار کُر است، جایز است و دلیل آن این بود که هیچ کس شرط نکرده است که برای انجام غسل ارتماسی باید آبی که شخص می‌خواهد با آن غسل کند به اندازه کُر باشد. همچنین، گفته شد که اطلاق روایت صحیحه حلبی نیز بر جواز غسل ارتماسی در آب کمتر از کُر دلالت دارد زیرا ملاک در غسل ارتماسی، این است که آب تمام بدن را فرا بگیرد و لذا فرقی نمی‌کند که آب به مقدار کُر باشد یا کمتر از کُر باشد. همچنین، عرض شد که از آبی که برای رفع حدث اکبر مورد استفاده قرار گرفته است، جایز نیست که دوباره برای وضو یا غسل استفاده شود و دلیل آن روایت موثقه عبدالله بن سنان بود که به آن اشاره شد.

در رابطه با جواز یا عدم جوازِ غسل ترتیبی در آبِ حوضی که کمتر از مقدار کُر است نیز عرض شد که به نظر مرحوم سید (ره)، اگر شخص در حوضی که آب آن کمتر از مقدار کُر است، بخواهد غسل ترتیبی انجام بدهد، به نحوی که داخل حوض بایستد و سر و گردن، طرف راست و طرف چپ را بشوید، به گونه‌ای که آبی که برای شستن بدن استفاده می‌کند به حوض برمی‌گردد، در این صورت نیز همانند غسل ارتماسی، غسلی که انجام می‌دهد، صحیح است، لکن وضو و غُسل با آبی که به منظور رفع حدث اکبر مورد استفاده قرار گرفته است، جایز نیست.

اما به نظر مرحوم آیت الله خویی (ره)، فرمایش مرحوم سید (ره) پذیرفته نیست چون موضوع برای نهی از اغتسال یا وضو با آب مستعمَل، آبی است که شخص با آن آب غُسل کرده باشد و آبی که آب مستعملِ در اغتسال با آن مخلوط شده باشد را شامل نمی‌شود و مانحن‌فیه که شخص به صورت ترتیبی در حوض می‌ایستد و غُسل می‌کند از این قبیل است، پس نهی مذکور، فقط آبی را شامل می‌شود که شخص با آن غُسل کرده باشد و آبی که شخص به منظور غُسل کردن برداشته است و دوباره به حوض برگشته است و با آب حوض مخلوط شده است را شامل نمی‌شود زیرا در این صورت، گفته نمی‌شود که شخص در این آب غُسل کرده است، بلکه گفته می‌شود که از این آب برداشته است و با آن غُسل کرده است و نهی مذکور، فقط آبی را شامل می‌شود که شخص در آن غُسل کرده باشد و این فرض فقط غسل ارتماسی را شامل می‌شود و غُسل ترتیبی را شامل نمی‌شود.

در رابطه با آب مستعمل سه فرض متصور است؛

فرض اول، این است که آبی که از شستن سر و گردن، طرف راست و طرف چپ به حوضِ کمتر از مقدار کُر برمی‌گردد، در ضمن آب قلیل مستهلک می‌شود چون آب قلیل از آب مستعملِ برای غسل بیشتر است، در این صورت، غسل و وضو گرفتن با این آب مستعمل، مشکلی ندارد چون بر این آب، آبِ مستعملِ در غسل صدق نمی‌کند زیرا فقط از این آب، به منظور غُسل استفاده شده است و [همانند غسل ارتماسی] در آن غُسل نشده است.

فرض دوم، عکس فرض اول است، یعنی آب قلیل در آب مستعمَلِ برای غسل مستهلک بشود، یعنی مقدار آبی که شخص با آن سر و گردن، طرف راست و طرف چپ بدنش را شسته است و به حوضِ آب که کمتر از کُر است، برگشته است، بیشتر از آبی است که در حوض است لذا آن آب قلیل در این آبِ مستعمَل، مستهلک شده است. در این صورت، حکم این فرض، همان حکم صورتی است که شخص در آب کمتر از کُر غسل ارتماسی بکند، یعنی وضو و غُسل با آب مستعمل جایز نیست.

فرض سوم، موردی است که آبی که برای شستن سر و گردن، طرف راست و طرف چپ استعمال شده است با آب باقیمانده در حوض که کمتر از کُر است، ممزوج و مخلوط می‌شود بدون اینکه یکی در دیگری مستهلک شود. در این صورت نیز وضو و غُسل مجدد با آب مورد نظر مشکلی ندارد چون آب مستعمَل بر آن صدق نمی‌کند زیرا فقط از بخشی از این آب برای رفع حدث استفاده شده است و چون آن بخش استفاده شده با باقیمانده آب ممزوج و مخلوط شده است، استهلاکی صورت نگرفته است لذا وضو و غُسلِ مجدد با آن آب جایز است.

فرع دیگری که مرحوم سید (ره) در مسأله مورد بحث (مسأله672) به آن اشاره کرده است، این است که اگر آب حوض به اندازه کُر یا بیشتر از کُر باشد حکم غسل ارتماسی در آب کمتر از کر را ندارد، یعنی علاوه بر اینکه غسل کردن در آن جایز است، استفاده مجدد به منظور غسل و وضو نیز مشکلی ندارد.

بله بعید نیست که بر آبی که به اندازه کُر باشد و بیشتر از کُر نباشد و شخص نیز چندین مرتبه در آن غسل کند، آبِ مستعمل در رفع حدث اکبر صدق کند [، یعنی حکم آب کمتر از کُر را دارد و همان حکم صُور قبلی که ذکر شد در این مورد نیز جریان پیدا می‌کند، یعنی اگر شخص در آن آبی که به اندازه کُر است، غسل ارتماسی کرد، نمی‌تواند مجدداً در آن آب غُسل کند یا وضو بگیرد و اگر با آن آب، غسل ترتیبی انجام داده باشد، سه فرض دارد که قبلاً به آن اشاره شد]، لکن همان طور که قبلاً گذشت، أقوی این است که غُسل کردن و وضو گرفتن در آب مستعملی که به اندازه کُر باشد، جایز است.

کلام مرحوم سید (ره) که فرموده است که بعید نیست که بر آبی که به اندازه کُر باشد و بیشتر از کُر نباشد و شخص نیز چندین مرتبه در آن غسل کند، آبِ مستعمل در رفع حدث اکبر صدق کند، به این معنا نیست که اگر آن آب به اندازه کُر باشد و شخص چندین مرتبه در آن غُسل کند از آن آب کم خواهد شد و در نتیجه به آب قلیل تبدیل شده و حکم آب قلیل را پیدا خواهد کرد، پس بعید است که منظور مرحوم سید (ره)، این باشد که در این فرض، غُسل‌های متعدد باعث تبدیل شدن آب کُر به آب قلیل خواهد شد زیرا کم شدن آب و خروج آن از کرّیّت، به وسیله غُسل کردن، متوقف بر غسل‌های متعدد نیست، بلکه با یک مرتبه غُسل کردن نیز آب از کُر بودن خارج می‌شود و نیازی به غُسل‌های متعدد نیست، بنابراین، ذکر قید «مراراً عدیدة» در کلام مرحوم سید (ره)، دلیل دیگری دارد که ان‌شاءالله، در جلسه آینده بیان خواهد شد.