موضوع: فصل فی أحكام غسل الجنابة/ استمرار نیّت/-

مسأله674: «إذا خرج من بيته بقصد الحمام و الغسل فيه فاغتسل بالداعي الأوّل لكن كان بحيث لو قيل له حين الغمس في الماء: ما تفعل؟ يقول: اغتسل، فغسله صحيح و أمّا إذا كان غافلًا بالمرّة بحيث لو قيل له: ما تفعل، يبقى متحيِّراً فغسله ليس بصحيح»[1] .

به نظر مرحوم سید (ره)، اگر شخص از خانه‌اش به قصد حمام و غُسل کردنِ در حمام خارج شود، پس به انگیزه‌ای که از خانه راه افتاده بود، غسل کند، لکن به گونه‌ای باشد که اگر زمانی که در آب فرو می‌رود، به او گفته شود که چه کار می‌کنی؟ می‌گوید که غسل می‌کنم، پس غسلش صحیح است و اما اگر کلّاً غافل باشد، به گونه‌ای که اگر به او گفته شود که چه کار می‌کنی، متحیّر باشد، در این صورت، غُسلش صحیح نیست.

به نظر می‌رسد که مرحوم سید (ره)، مدار در صحت غُسل را حرکت کردن به سمت عمل می‌داند [، یعنی شخص به منظور غُسل کردن به سمت حمام حرکت می‌کند] که این حرکت، منبعِث از داعیِ به آن عمل است، یعنی آن چیزی که باعث می‌شود که شخص برای غسل به سمت حمام حرکت کند، نیّت غسل است که این نیّت، داعی و انگیزه حرکت به سمت حمّام و غسل کردن است.

بنابراین، اگر نیّت که داعی برای عمل است، در خزانه نفس تحقق پیدا کند، هرچند که شخص، بالفعل به آن توجه نداشته نباشد، بلکه به صورت ارتکازی باشد، عملی که انجام می‌دهد صحیح است و این امر در خارج زیاد اتفاق می‌افتد، مثل اینکه شخص به قصد زیارت حرم ائمه معصومین (ع) از منزل خارج می‌شود و در طول مسیری که می‌رود از زیارت غافل می‌شود تا اینکه نهایتاً، به صورت ارتکازی به حرم می‌رسد و نیّت زیارت در خزانه نفسش بوده است، هرچند که به خاطر بعضی از امور دنیوی یا اخروی، متوجه آن نبوده است.

اما اگر عملی که انجام می‌دهد با تحریک از جانب نیّت عمل نباشد [، یعنی نیّت، داعی برای حرکت به سمت انجام عمل نباشد] هرچند که آن عمل به ارتکاز در خزانه نفس وجود داشته باشد، به بطلان آن عمل حکم می‌شود زیرا آن عمل با نیّتی که در صحّت عمل معتبر است، صادر نشده است.

سؤال: آیا امر ارتکازی به تنهایی برای حکم به صحت عمل کفایت می‌کند یا کفایت نمی‌کند؟

پاسخ: بعضی ارتکاز را مبدأ برای نیّت دانسته‌اند و بعضی دیگر معتقدند که ارتکاز به تنهایی کافی نیست، بلکه در کنار ارتکاز، باید نیّت، باعث و داعی برای انجام عمل باشد و لذا اگر نیّت نباشد و فقط ارتکاز باشد، ارتکاز به تنهایی برای صحت عمل، کفایت نمی‌کند.

گفته شده است که در این رابطه دو مبنا وجود دارد؛ یک مبنا، مبنای مرحوم سید (ره) است که امر ارتکازی را در حکم به صحّت عمل کافی می‌داند و مبنای دیگر، مبنای مرحوم آیت الله خویی (ره) است که معتقد است که امر ارتکازی به تنهایی کفایت نمی‌کند و آنچه در صحت عمل معتبر است، نیّت است.

البته به نظر می‌رسد که تفاوت زیادی بین مبنای مرحوم سید (ره) و مبنای مرحوم آیت الله خویی (ره) نیست زیرا تعبیر «بداعی الاول» که در کلام مرحوم سید (ره) آمده است، همان نیّت است و به امر ارتکازی اشاره ندارد. پس نظر مرحوم سید (ره) نیز این است که امر ارتکازی در صورتی که به نیّت منجر شود، موجب صحت عمل می‌شود که در این صورت نیز نقش نیّت، تعیین کننده است و منظور مرحوم سید (ره)، این نیست که امر ارتکازی به تنهایی برای حکم به صحت عمل کفایت می‌کند. بنابراین، نظر مرحوم سید (ره) با نظر مرحوم آیت الله خویی (ره) تفاوت چندانی ندارد.

مسأله675: «إذا ذهب إلى الحمام ليغتسل و بعد ما خرج شك في أنه اغتسل أم لا يَبنِي على العدم و لو علم أنه اغتسل لكن شك في أنه على الوجه الصحيح أم لا يبني على الصحّة»[2] .

به نظر مرحوم سید (ره)، اگر شخص برای غُسل کردن به حمام برود و بعد از اینکه از حمام خارج شد در اینکه غسل کرده است یا غسل نکرده است، شک کند، بنا را بر عدم غسل کردن می‌گذارد و اگر بداند که غسل کرده است، لکن شک کند که آیا به صورت صحیح غسل کرده است یا به صورتِ صحیح غسل نکرده است، بنا را بر صحت غسل می‌گذارد.

مسأله مذکور، دو فرع دارد؛

فرع اول، این است که اگر شخص برای غُسل کردن به حمام برود و بعد از اینکه از حمام خارج شد، در اینکه غسل کرده است یا غسل نکرده است، شک کند، بنا را بر عدم غسل کردن می‌گذارد.

فرع دوم، این است که اگر شخص بداند که غسل کرده است، لکن شک کند که آیا به صورت صحیح غسل کرده است یا به صورتِ صحیح غسل نکرده است، بنا را بر صحت غسل می‌گذارد.

توضیح مسأله مذکور، ان‌شاءالله، در جلسه آینده بیان خواهد شد.