موضوع:فصل فی أحكام غسل الجنابة

مسأله 683: «إذا اغتسل المجنب في شهر رمضان أو صوم غيره أو في حال الإحرام ارتماساً نسياناً لا يبطل صومه و لا غسله و إن كان متعمّداً بطلا معاً و لكن لا يبطل إحرامه و إن كان آثماً و ربما يقال: لو نوى الغسل حال الخروج من الماء صحّ غسله و هو في صوم رمضان مشكل لحرمة إتيان المفطِر فيه بعد البطلان أيضاً، فخروجه من الماء أيضاً حرام كمكثه تحت الماء، بل يمكن أن يقال: إنّ الارتماس فعل واحد مركّب من الغمس و الخروج فكلّه حرام و عليه يشكل في غير شهر رمضان أيضاً. نعم، لو تاب ثمّ خرج بقصد الغسل صحّ»[1] .

به نظر مرحوم سید (ره)، اگر شخص جُنب در ماه رمضان یا در روزه غیر ماه رمضان یا در حال احرام از روی فراموشی غُسل ارتماسی کند، روزه‌اش و غسلش باطل نمی‌شود و اگر از روی عمد غسل ارتماسی کند غسل و روزه‌اش باطل می‌شود و لکن احرامش باطل نمی‌شود، هرچند که معصیت کرده است و چه بسا گفته می‌شود که اگر شخص در حال خروج از آب نیّت غسل ارتماسی کند، غسلش صحیح است و نیّت غسل ارتماسی در حال خروج از آب در روزه ماه مبارک رمضان اشکال دارد زیرا اگر شخص در ماه مبارک رمضان روزه‌اش را باطل کند، بعد از بطلان روزه، حرام است که مفطِر دیگری مرتکب شود، پس خروج شخص از آب همانند مکث او در زیر آب حرام است، بلکه ممکن است که گفته شود که ارتماس، فعل واحدی است که مرکب از فرو رفتن در زیر آب و خروج از آب است، پس کل آن [، یعنی فرو رفتن در آب و خروج از آب] حرام است و با این توضیح، نیّت غسل ارتماسی در حال خروج از آب در روزه غیر ماه رمضان نیز مشکل است. بله اگر شخص توبه کند سپس به قصد غسل از آب خارج شود، غسلش صحیح است.

مسأله مذکور، چند فرع دارد؛

فرع اول، این است که شخص جُنب در ماه رمضان یا در روزه غیر ماه رمضان یا در حال احرام از روی فراموشی غُسل ارتماسی کند. در این صورت، روزه و غسلش باطل نمی‌شود زیرا ارتکاب مفطِر از روی سهو و غفلت موجب بطلان روزه و احرام نمی‌شود چون در حال سهو و غفلت تکلیفی متوجه شخص نیست. همچنین، در این صورت روزه غیر ماه رمضان و روزه واجب غیر معیّن نیز صحیح است زیرا در این صورت، تکلیفی متوجه شخص نیست لذا هم غسلی که انجام شده است، صحیح است و هم روزه او صحیح است.

فرع دوم، این است که شخص از روی عمد غسل ارتماسی کند. در این صورت، غسل و روزه‌اش باطل می‌شود و لکن احرامش باطل نمی‌شود، هرچند که معصیت کرده است. دلیل بطلان غسل و روزه این است که ارتماس، مفطِر است و لذا ارتماس در روز ماه رمضان حرام است و این ارتماس، موجب بطلان غسل و روزه می‌شود. بنابراین، بین حرمت ارتماس و بین بطلان غسل و روزه تلازم وجود دارد، اما در فرض احرام، ارتماسِ عمدی، حرمت تکلیفی دارد و شخص معصیت کرده است، لکن احرامش باطل نمی‌شود و بین بطلان غسل و صحت احرام تلازم نیست لذا در عین حال که غسلش باطل است، احرامش صحیح است.

در این فرض که شخص از روی عمد، غسلش را به صورت ارتماسی انجام می‌دهد، اگر روزه واجب غیر ماه مبارک رمضان یا روزه واجب غیر معیّن گرفته باشد، روزه‌اش باطل می‌شود، هرچند که غسلی که انجام داده است، صحیح است زیرا در روزه مستحبی و در روزه واجب غیر معین، افطار کردن، قبل از زوال خورشید حرام نیست لذا اگر شخص قبل از ظهر، روزه مستحبی یا روزه واجب غیر معیّن را افطار کند، مشکلی ندارد و در مانحن‌فیه نیز شخص می‌تواند به وسیله غسل ارتماسی روزه‌اش را در قبل از زوال افطار کند که در این صورت، روزه‌اش باطل می‌شود ولی غسلش صحیح است و بین بطلان روزه و بطلان غسل ملازمه‌ای نیست تا گفته شود که غسل نیز باطل است.

نکته: آنچه در فرع اول و دوم بیان شد، مربوط به صورتی است که شخص در حال دخول در آب نیّت غسل ارتماسی کند.

فرع سوم، این است که شخص در حال خروج از آب، نیّت غسل ارتماسی کند. در این صورت، غسلش صحیح است. البته نیّت غسل ارتماسی در حال خروج از آب در روزه ماه مبارک رمضان اشکال دارد زیرا اگر شخص در ماه مبارک رمضان روزه‌اش را باطل کند، حق ندارد که مفطِر دیگری مرتکب شود، پس خروج شخص از آب همانند مکث او در زیر آب حرام است، بلکه ممکن است که گفته شود که ارتماس، فعل واحدی است که مرکب از فرو رفتن در زیر آب و خروج از آب است، پس کل آن [، یعنی فرو رفتن در آب و خروج از آب] حرام است و با این توضیح، نیّت غسل ارتماسی در حال خروج از آب در روزه غیر ماه رمضان نیز مشکل است. بله اگر شخص توبه کند سپس به قصد غسل از آب خارج شود، غسلش صحیح است.

از ظاهر ادله‌ای که در لسان فقها مطرح شده است، استفاده می‌شود که امر به غسل، طلب احداث و ایجاد غُسل است، یعنی امر شارع مبنی بر غسل کردن، جنبه ایجادی و احداثی دارد بنابراین، آنچه واجب است، ارتماس احداثی و ایجادی است، یعنی اگر شخص بخواهد امر به غُسل را اتیان کند، ارتماس باید جنبه احداثی داشته باشد و احداث و ایجاد با دخول در آب حاصل می‌شود و با خروج از آب محقق نمی‌شود لذا ارتماس بقائی، مأمورٌبه مکلّف نیست، بلکه مأمورٌبه او، ارتماسِ ایجادی و احداثی است در نتیجه، کفایت نمی‌کند که شخص هنگام خروج از آب نیّت غسل ارتماسی کند. بنابراین، اشکال در عدم صحت غسلی که شخص هنگام خروج از آب آن را نیّت کرده است، نیست.