درس خارج فقه استاد سیدهاشم حسینیبوشهری
1402/08/07
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: فصل فی الحیض/ اجتماع حیض با شیر دادن و حمل/
به مناسبت بحث از مفهوم داشتن روایت صحیحه صحّاف، بحثی در رابطه با مفهوم وصف مطرح شد، مبنی بر اینکه آیا وصف مفهوم دارد یا مفهوم ندارد؟ در جلسه گذشته به دیدگاه متأخرین اشاره شد و عرض شد که مشهور متأخرین از جمله مرحوم آخوند (ره)[1] ، مرحوم شیخ عبدالکریم حائری (ره) [2] و مرحوم امام خمینی (ره) [3] معتقدند که جمله وصفیه، مطلقا مفهوم ندارد.
نتیجه اینکه طبق فرمایشِ قائلین به دیدگاه دوم، جملیه وصفیه فیالجمله مفهوم دارد و آن زمانی است که وصف مورد نظر، علت منحصره برای حکم باشد.
مشهور متأخرین در دلیل قول خود (عدم مفهوم داشتن وصف مطلقا)، فرمودهاند که قیدی مانند عادل در جمله «یجب اکرام العالم العادل»، قید احترازی نیست، یعنی معنایش این نیست که غیر از عالم عادل نباید اکرام شود لذا جمله «یجب اکرام العالم العادل» با جمله «یجب اکرام العالم» سازگار است و منافاتی بین آنها نیست زیرا ممکن است که خطاب «یجب اکرام العالم العادل» برای نشان دادن اهتمام نسبت به شأن عالم عادل و یا از باب کثرت ابتلا به آن (عالم عادل) است و منظور، این نیست که وصف عدالت خصوصیت ویژهای داشته باشد که با انتفاء آن، وجوب اکرام نیز منتفی شود.
قائلین به این قول، معتقدند که ذکر قیود در جمله، جنبه احترازی دارد [الأصل فی القید أن یکون احترازیاً]- قیود یا توضیحیاند یا احترازیاند و اصل در قیود این است که احترازی میباشند- بنابراین، اگر قید مذکور در جمله، توضیحی دانسته شود و احترازی فرض نشود، خلاف ظاهر است لذا اصل این است که قید، احترازی باشد و برای اینکه قید مذکور در جمله، توضیحی باشد نیاز به قرینه دارد. بنابراین، وقتی گفته میشود: «یجب اکرام العالم العادل»، عرف میگوید که عادل، قید احترازی است و حتماً وصف عدالت یک خصوصیتی داشته است که مولا آن را در کلام خود آورده است لذا اکرام مطلق عالم واجب نیست، بلکه اکرام عالمی واجب است که عدالت داشته باشد چون وصف دارای مفهوم است و البته همانطور که گفته شد، مفهوم داشتن وصف در موردی است که وصف مذکور در کلام مولی، علت منحصره برای وجوب اکرام باشد لذا اگر وصف مذکور، علت منحصره برای حکم نباشد، ترتّب حکم به خاطر سایر عِلل مشکلی ندارد، مثل اینکه علت وجوب اکرام عالم منحصر به عدالت نباشد، بلکه سیادت، فقر و امثال آن نیز در وجوب اکرام دخیل باشند که در این صورت، اگر عالمی عادل نباشد ولی سید یا فقیر باشد نیز اکرامش واجب است[7] .
جمع بندی تفصیل دوم از نظر آیت الله خویی (ره)
مرحوم آیت الله خویی (ره) در پایان گفته است که مانعی از تقسیم خونی که زن باردار میبیند به اقسام سهگانه مذکور نیست، اما خونی که زن غیر باردار میبیند، اقسام سهگانه مذکور را ندارد، بلکه دو قسم بیشتر ندارد و آن، اینکه یا آن خون در ایام عادت دیده میشود که در این صورت، آن خون، حیض است، چه صفات حیض را داشته باشد و چه صفات حیض را نداشته باشد و قسم دوم، این است که خونی که زن غیر باردار میبیند در غیر ایام عادتش است که در این صورت، به اوصاف آن خون نظر میشود که اگر اوصاف حیض را داشته باشد، محکوم به حیضیّت است و اگر اوصاف حیض را نداشته باشد، حیض نیست و احکام استحاضه بر آن بار میشود.