موضوع: قرائة الصلاة

بحث در توقيع حميری بود.

سيد خوئی فرمودند علی کل حال نمی‌توانيم اين روايت را قبول کنيم

زيرا

    • اولاً: سنداً مرسله است (سند بين طبرسی و حميری معلوم نيست)

    • ثانياً: مخالف روايات کثيره و مشهوره امر به تسبيحات است.

    • ثالثاً: تعليل به اينکه (کل صلاة لا تکون فيه فاتحة الکتاب فهی خدادٌ.)

    • مربوط به رکعتين أخيرتين - اصلاً - نيست.

مرحوم صاحب وسائل& هم سه وجه در اين روايت ذکر کرده‌اند

    • اولاً ممکن است حمل بر تقيه شود

    • ثانياً ممکن است حمل بر افضلية شود.

    • ثالثاً ممکن است حمل بر مبالغه و تأکّد در أفضلية شود

وجه اوّل و دوّم صاحب وسائل& واضح است

و امّا بيان وجه سوّم:

نسخ که در اين توقيع وارد شده قطعاً مراد، نسخ مصطلح نيست زيرا أدله کثيره داريم بر اينکه بعد از رسول الله| نسخ نداريم و حلال محمد حلال إلی يوم القيامة

پس مراد از نسخ، نسخ أفضلية است، نه نسخ اصل حکم و شاهدش هم سؤال راوی است،

زيرا راوی سؤال از أفضلية کرد نه سؤال از تعيّن يکی از فاتحه و تسبيح.

و تعليل امام× هم شاهد بر همين مطلب می‌شود زيرا حضرت به اهميت فاتحه اشاره فرمودند (کلّ صلاة لا قراءة فيها فهی خِداج) پس مراد حضرت أفضليّة حمد بر تسبيح است. نه تعيّن فاتحه.

بنابراين اشکال دوّم سيد خوئی برطرف شد؛ زيرا مخالفت اين توقيع با سائر روايات منحل شد

* و امّا اينکه ايشان فرمودند اين توقيع با سيره متشرعه که قائم بر تسبيح در رکعتين أخيرتين است، مخالف است؛ اين هم وجهی ندارد زيرا سيره متشرعه وجهش واضح است (چون تسبيحات أسهل است و ممّا سَنَّهُ رسول الله| است، متشرّعه استمرار بر آن دارند.

همچنين اشکال سوّم ايشان هم برطرف می‌شود، زيرا روشن شد مراد از اين تعليل (کل صلاة لا قراءة فيها...) اشاره به أفضليّة فاتحه است نه تعليل برای تعيّن فاتحه در رکعتين أخيرتين.

فلذا از اشکالات ثلاثه سيد خوئی& فقط اشکال سندی باقی ماند.

اين اشکال هم جواب دارد؛

ما قبلاً بحث کرديم توقيعات مرحوم حميری& (عبدالله بن جعفر الحميری) مشهوره و متوفّره بوده در آن زمان (و از آن استنساخ کرده بودند)

و شاهدش هم آن است که احمد بن الحسين الغضائری می‌گويد من اين توقيعات و أسطرش را ديدم.

هکذا مرحوم ابن شهرآشوب که تلميذ پسر شيخ طوسی است، جميع کتب و روايات ابن الشيخ را نقل کرده (سند دارد) و پسر شيخ طوسی هم جميع کتب و روايات پدرش شيخ الطائفه را نقل کرده و شيخ طوسی و نجاشی و شيخ صدوق رحمهم الله به جميع کتب و روايات عبدالله بن جعفر الحميری& طريق معتبر دارند. (و منها هذا التوقيع).

از طرفی وقتی ابن شهرآشوب که تلميذ طبرسی است به جميع کتب و روايات پسر شيخ طوسی طريق دارد ممکن نيست که شيخ او (طبرسی) طريق نداشته باشد.

بنابراين سند جناب احمد بن علی بن أبيطالب الطبرسی به توقيع حميری روشن شد و اين نقل مسند و معتبر شد.

پس تا اينجا طبق اين توقيع مصلّی مخيّر بين حمد و تسبيح است و از طرفی روايت علی بن حنظله در تصريح به تخيير موجود است.

باب 42 از ابواب القرائه فی الصلاة ح3

شيخ طوسی بإسناده عن سعد عن احمد بن محمد عن الحسين بن علی بن فضال عن عبدالله بن بکير عن علی بن حنظلة عن أبی عبدالله × قال: سألتُهُ:

عن الرکعتين الأخيرتين ما أصنعُ فيهما؟

فقال×: إن شئت فاقرأ فاتحة الکتاب وإن شئت فاذکرالله فهو سواء

اين روايت هم از حيث دلالت تمام است (در تخيير)

و امّا از حيث سند مشتمل است بر (علی بن حنظلة) که برادر عمر بن حنظله که توثيق خاص ندارد.

البته اين روايت قابل تصحيح است.