موضوع: قراءة الصلاة

بحث در سنن قراءة بود.

اولين مسئله از مسائل سنن، کراهت ترک سوره توحيد است؛

المسئلة 1

يکره ترک سورة التوحيد في جميع الفرائض الخمسة

برای اين مسئله به روايات استناد می‌شود، مثل:

1- روايت منصور بن حازم (باب24 از قراءة الصلاة حديث2)

محمد بن يعقوب عن أبی علی الأشعری عن محمد بن حسان عن اسماعيل بن مهران عن الحسن بن علی بن أبی حمزة عن منصور بن حازم عن أبی عبدالله×:

قال: من مضی به يوم واحد فصلّی فيه بخمس صلوات و لم يقرأ فيها بقل هو الله أحد،

قيل له: يا عبدالله لست من المصلّين

بررسی سندی:

أبو علی أشعری جناب أحمد بن ادريس است که از مشايخ کلينی& و از اجلّاء است

محمد بن حسّان: مشترک است بين: الرازی و النهدی و العزرمی و البکری؛ لکن از بين ايشان، محمد بن حسان الرازی صاحب کتاب و مشهور است و از حيث طبقه نيز مناسب با اين طريق؛

نجاشی& در حق محمد بن حسان الرازی می‌گويد: (هو أبو عبدالله الزبيبی، يُعرف و يُنکر و يروی عن الضعفاء کثيراً، له کتب.) اين تعبير همانطور که دلالت بر توثيق رجل نمی‌کند، دلالتی بر ضعف او در حديث نيز ندارد، زيرا ممکن است - قويّاً - انکار او بخاطر نقل از ضعفاء باشد.

و از طرفی بخاطر وقوع در اسناد نواد الحکمة و استثناء نشدن توسط ابن وليد، توثيق می‌شود.

اسماعيل بن مهران: ايشان جناب اسماعيل بن محمد بن أبی نصر السکونی است که مرحوم نجاشی& و جناب شيخ طوسی& فرموده‌اند: هو ثقة يعتمد عليه و کشی& نيز فرموده: هو فقيه ثقة.

حسن بن علی بن أبی حمزة: اين شخص پسر علی بن أبی حمزة بطائنی ملعون است که از واقفيه بوده‌اند و کشی& از ابن فضال نقل می‌کند که او کذاب است.

او اگرچه در اسناد نوادر الحکمة واقع شده که دلالت بر وثاقت او می‌کند لکن نمی‌توان بين اين توثيق و تضعيف جمع کرد زيرا تضعيف صريح در ضعف در حديث است (کذاب)

منصور بن حازم نيز از اجلاء و ثقات فقهاء است.

اين طريق بخاطر وقوع حسن بن علی بن أبی حمزة قابل اعتماد نيست.

- البته اين روايت سه طريق ديگر نيز نقل شده:

الف) طريق شيخ صدوق& در عقاب الأعمال (که معتبر است):

عن أبی (علی بن الحسين بن بابويه رضی الله عنه) عن سعد بن عبدالله عن أحمد بن محمّد عن علی بن سيف عن أخيه الحسين بن سيف عن أبيه سيف بن عميره عن منصور بن حازم عن أبی عبدالله مثله. (علی و حسين فرزندان سيف ثقة هستند)

ب) طريق شيخ صدوق& در ثواب الأعمال (که اين طريق تمام نيست)

عن أبی (علی بن الحسين بن بابويه رضی الله عنه) عن محمد بن يحيی عن محمد بن أحمد عن محمد بن حسان عن اسماعيل بن مهران عن الحسن بن علی بن أبی حمزة عن سيف.

ج) طريق برقی& در المحاسن (که قابل مناقشه است)

البرقی (أحمد بن محمد بن خالد البرقی&) عن الحسن بن سيف بن عميرة عن منصور بن حازم مثله.

اين طريق احتمال تصحيف دارد زيرا راوی بعنوان حسن بن سيف ذکر نشده و روايت او از منصور بن حازم هم بلا واسطه بعيد است.

فلذا احتمال دارد تصحيف الحسين بن سيف عن سيف بن عميرة عن منصور بن حازم بوده باشد.

همچنين طريق ثواب الأعمال نيز قابل تصحيح است، زيرا منتهی می‌شود به سيف بن عميرة که دارای کتاب مشهور بوده است.

در مجموع اين روايت از حيث سند قابل اعتماد است (خصوصاً سند عقاب الأعمال)

بررسی دلالی:

اين حديث شريف دلالت دارد بر عدم کمال صلوات کسی که در هيچ يک از صلوات يوميّه‌اش سوره {قل هو الله أحد} نخواند.

تعبير (لستَ مِنَ المصلّين) از باب نفی کمال است نه نفی إجزاء از باب (لا صلاة لجار المسجد إلّا فی المسجد)

و چون لسان روايت، لسان بيان مرجوحيّة چنين نمازهايی را دارد، ماتن& نيز از تعبير کراهت ترک سورة توحيد استفاده کرده‌اند، نه استحباب قراءة آن. فأفهم

المسئلة 2

يکره قراءة التوحيد بنَفَس واحدٍ و کذا قراءة الحمد و السورة بنفسٍ واحد.

اين مسئلة دو فرع دارد:

الف) کراهة قراءة سوره توحيد به يک نفس.

ب) کراهت قراءة حمد و سوره به نفس واحد

دليل بر فرع اول مسئله روايات است، مثل:

1- روايت محمد بن الفضيل (باب19 از قراءة الصلاة حديث1)

محمد بن يعقوب عن حميد بن زياد عن الحسن بن محمد الأسدی عن أحمد بن الحسن الميثمی عن أبان بن عثمان عن محمد بن الفضيل قال، قال أبو عبدالله×: يُکره أن تقرأ {قل هو الله أحد} فی نفسٍ واحدٍ.

بررسی سندی:

جناب حميد بن زياد از مشايخ کلينی& و از اجلاء است.

حسن بن محمد الأسدی از حيث طبقه به حسن بن محمد بن سماعه می‌خورد و شاهد بر اين اتحاد هم کوفی بودن حسن بن محمد بن سماعة است و أسدی‌ها هم در کوفه بودند، سيدنا الاستاذ الخوئي& نيز همين اتّحاد را استظهار کرده‌اند.

أحمد بن الحسن الميثمی مراد جناب أحمد بن الحسن بن اسماعيل بن شعيب بن ميثم التمار است که نجاشی& در حقش فرموده: ثقة صحيح الحديث معتمد عليه.

ابان بن عثمان هم جزء اصحاب اجماع است (أجمعت العصابة علی تصحيح ما يصحّ عنهم)

و امّا محمد بن الفضيل: مشترک است بين (الأزدی) و (الضبّی)؛ محمد بن الفضيل الضبّی توثيق خاص دارد ولی محمد بن الفضيل الأزدی توثيق خاص ندارد لکن ما می‌توانيم او را توثيق نمائيم: زيرا اگرچه شيخ& فرموده يُرمی بالغلوّ در مقابل شيخ مفيد& او را جزء فقهاء أعلام حساب کرده که يوخذ عنهم الحلال و الحرام و لا يطعن عليهم بشیء. و رمی به غلوّ هم ثابت نيست و اگر هم ثابت باشد، موجب ضعف در عقيده است که دخلی در وثاقت ندارد بعلاوه او در تفسير و نوادر الحکمة نيز واقع شده.

بنابراين وثاقت و جلالت او ثابت است.

برخی نيز ادعا کرده‌اند مراد از او محمد بن القاسم بن الفضيل است و به جدّ نسبت داده شده. (محمد بن القاسم بن الفضيل از اجلّاء و ثقات و کثير الحديث است) محقق اردبيلی& جزم به اين اتحاد پيدا کرده‌اند ولی سيدنا الأستاذ& می‌فرمايند ثابت نيست.

همچنين بعلت وقوع أبان بن عثمان، متن روايت تصحيح می‌شود و نيازی به بررسی محمد بن الفضيل نيز نيست.

بررسی دلالی:

اين حديث شريف بصراحت دلالت می‌کند بر کراهت قراءة توحيد به يک نفس.

2- مرسله‌ی محمد بن يحيی (باب19 از قراءة الصلاة حديث2)

محمد بن يعقوب الکلينی& عن محمد بن يحيی بإسناده له عن أبی عبدالله× قال:

يکره أن يقرأ {قل هو الله أحد} فی نفس واحد.

بررسی سندی:

اين روايت مرسله است و اسناد محمد بن يحيی العطار& تا امام صادق× برای ما معلوم نيست.

بررسی دلالی:

دلالت اين روايت مثل روايت سابق صريح است.

نوع اول مسئله به روايت أول ثابت شد.

و امّا فرع دوّم - کراهت قراءة سوره حمد و سوره بعد آن به نفس واحد-

مرحوم سيد حکيم& می‌فرمايند ما روايتی برای اين فرع پيدا نکرديم، لکن ممکن است به اين روايت استدلال شود:

1- موثقة‌ی اسحاق بن عمّار (باب46 از قراءة الصلاة حديث2)

محمد بن الحسن الطوسی& بإسناده عن محمد بن أحمد بن يحيی عن الحسن بن موسی الخشاب عن غياث بن کلوب عن اسحاق بن عمار عن جعفر عن أبيه‘:

أنّ رجلين من أصحاب رسول الله| إختلفا في صلاة رسول الله| فکتبا إلی أبّی بن کعب: کم کانت لرسول الله| من سکته؟

قال: کانت له سکتتان إذا فرغ من أمّ القرآن و إذا فرغ من السورة.

بررسی سندی:

طريق شيخ طوسی& به محمد بن أحمد بن يحيی صحيح و معتبر است:

(أخبرنا بجميع کتبه و رواياته جماعة عن الصدوق عن أبيه عن أحمد بن إدريس عنه)

حسن بن موسی الخشاب: قال النجاشی&: کان من وجوه أصحابنا مشهور کثير العلم و الحديث.

اين تعبير اگرچه ملازم توثيق است لکن ممکن است کسی ادعا کند توثيق صريح نيست، ولی چون ايشان در اسناد تفسير علی بن ابراهيم و نوادر الحکمة واقع شده شکّی در وثاقتشان باقی نمی‌ماند.

غياث بن کلوب: اگرچه عامّی بوده ولی شيخ طوسی& او را در کتاب العدّة توثيق کرده است.

اسحاق بن عمار: نيز از اجلاء و اعاظم شيعه بوده و ثقه می‌باشد (اگرچه گفته شده او فطحی بوده.)

بنابراين طريق اين روايت معتبر است (اگرچه موثقه محسوب شود)

بررسی دلالی:

اولاٌ: اين روايت أبّي بن کعب اگرچه استنباط او از نماز رسول الله| بوده لکن امام صادق و باقر ‘ آن را تأييد و امضاء فرمودند.

ثانياً: اين روايت دلالت دارد بر دو سکته (توقف و تنفّس) در نماز پيامبر|؛ بين حمد و سوره و بين سوره و رکوع و فعل معصوم اگرچه اطلاق ندارد و مجمل است لکن قدر متيقّنش رجحان و استحباب می‌باشد.

ثالثاً: اگر اين روايت مستند باشد بايد به استحباب سکته بين حمد و سوره قائل شد نه کراهت قراءة حمد و سوره بنفس واحد.

و شايد همين امر سبب شده سيد حکيم& بفرمايند ما روايتی برای فتوای ماتن& به کراهت، پيدا نکرديم.

بلی اگر کسی قائل شد ثبوت استحباب يک امر مستلزم ثبوت کراهت ترک آن (ضد خاص) است ممکن است فتوا به کراهت قراءة حمد و سوره به نفس واحد را از اين روايت استفاده کند - والأظهر خلافه-

حال اگر کسی ادعا کند که از اين روايت وجوب سکته يا عدم جواز قراءة حمد و سوره به يک نفس استفاده می‌شود خواهيم گف:

روايت صحيحه‌ی علی بن جعفرسلام الله عليها صريحاً وجوب سکته را نفی می‌کند:

* صحيحه‌ی علی بن جعفر‘ (باب46 از قراءة الصلاة حديث1)

محمد بن الحسن الطوسی& بإسناده عن محمد بن أحمد بن يحيی عن العمرکی عن علی بن جعفر عن أخيه موسی سلام الله عليهم قال:

سألته عن الرجل يقرأ فی الفريضة بفاتحة الکتاب و سورة أخری فی نفس واحد

قال×: إن شاء قرأ فی نفس و إن شاء فی غيره.

- و في رواية الحميری فی قرب الإسناد - و لا بأس.

بررسی سندی:

طريق شيخ طوسی& به محمد بن أحمد بن يحيی صحيح و معتبر است - کما مرّ آنفاً -

مراد از العمرکی، جناب عمرکی بن علی بن محمد البوفکی النيشابوری است که شيخ طوسی& در حقش فرموده: شيخ من أصحابنا ثقة و در کامل الزيارة آمده که در خدمت امام جواد× بوده پس شکی در وثاقت و امامی بودنش نيست.

جناب علی بن جعفر× نيز که فوق جلالت است.

بنابراين طريق صحيح أعلائی است.

همچنين طريق ديگری نيز برای اين روايت - با زيادة (لا بأس) - وجود دارد:

( و رواهُ عبدالله بن جعفر الحميری - فی قرب الإسناد – عن عبدالله بن الحسن عن علی بن جعفر مثله)

اين طريق مشتمل است بر عبدالله بن الحسن:

اين عبدالله بن الحسن اگر عبدالله بن الحسن المثنی (عبدالله المحض) باشد بنا به رأی سيدنا الاستاذ الخوئی مذموم و مجروح است.

و اگر مراد عبدالله بن الحسن بن علی بن جعفر باشد نيز توثيقی برايش نقل نشده، لکن شيخ صدوق& به جميع کتب علی بن جعفر طريق صحيح دارد فلا إشکال علی أیّ حال سند اول تمام است و دلالت بر عدم حرمت قراءة به نفس واحد می‌کند.

در مجموع فتوای سيد يزدی& به کراهت خالی از مناقشه نيست و اگر فتوا به استحباب سکته بعد از حمد می‌دادند أنسب به روايات بود.

علی کلّ، الأمر فی المستحبات و المکروهات سهل.