درس خارج اصول احمد فرخ‌فال

موضوع: الأوامر/مادة الأمر /نظر علماء قسمت دوم

بحث در این بود که ماده امر یعنی الف و میم و راء به چه معناست .

مرحوم آخوند خراسانی ره فرمودند : تعدادی از مفاهیم و معانی را برای ماده امر بعضی برشمرده اند مثل : طلب ، فعل ، شان و فعل عجیب و قرض و... تحقیق اقتضا می کند بگوییم ماده امر معنایش طلب فی الجمله و الشیء است و ظاهر بیان مرحوم آخوند خراسانی ره این است که این مشترک لفظی است و یکجا امر وضع شده با همه معانی برای طلب و یکجا وضع شده برای شیء مطلق .

مرحوم نائینی ره فرمودند از بین سه قولی که هست قول اول درست است یعنی یک جامعی پیدا کنیم که شامل همه معانی مطرح شده برای ماده امر باشد و بگوییم امر وضع شده برای آن جامع و این معانی ، معانی مشترک هستند برای امر ، بنابراین وضعیت لفظ امر وضع شده برای جامع و جامع هم مشترک بین معانی است و معانی مشترک معنوی است . و مرحوم نائینی ره این قول را پذیرفته است و فرمود آن جامع واقعه ای است که آن واقعه دارای اهمیت باشد ، و دو قول دیگر هم هست که مرحوم نائینی ره می گویند من نمی پذیرم .

مرحوم آیت الله خوئی ره می فرمایند این سه قول استاد خودم مرحوم نائینی ره را قبول ندارم .

کتاب الهدایه فی الاصول تقریرات خارج اصول مرحوم آیت الله خوئی است که مرحوم آیت الله صافی اصفهانی نوشته اند : ماده امر دو نوع جمع بسته شده یک نوع به اموار و یک نوع به امور و این حکایت می کند از این که قدر جامع یک چیز نیست برای اینکه در واقع این نکته را می بینیم که امر یک وقت بعنوان اسم جامد جمع بسته شده و امور شده است مثل انسان و حیوان ، در صورتی که لفظ امر گاهی جامد است و بعضی اوقات لفظ امر مشتقات دارد مثل یامر ، مامور ، آمر و... معلوم می شود دو نوع است و مشترک معنوی نمی باشد ، اختلاف در جمع ماده امر داریم .

مضافا إلى أنّ اختلاف الجمع-حيث إنّ الأمر بمعنى الطلب يجمع على الأوامر، وبمعنى غيره يجمع على الأمور، وأيضا الأمر بمعنى الطلب مشتق وله ماض ومضارع وغيرهما، وأمّا الأمر بمعنى الواقعة فلا اشتقاق فيه-دليل قطعي على اختلاف المعنى، إذ لو كانت هناك جهة وحدة بين جميع المعاني موضوع بإزائها اللفظ، لكانت مفهوما واحدا ومعنى فاردا هي مصاديقه، فإن صحّ جمعه على الأمور عند إرادة بعض مصاديقها، فلا بدّ وأن يكون صحيحا عند إرادة بعض آخر، فنستكشف من عدم صحّة الجمع على نهج واحد في جميعها عدم وجود الجامع بين جميعها أصلا لا ذلك الجامع ولا غيره، فثبت أنّ الأمر لا يكون مشتركا معنويا بين الطلب وغيره من المعاني، بل يكون مشتركا لفظيا بينهما. لا يقال: يمكن أن يكون مفهوم«الشي‌ء»جامعا بين جميعها، حيث إنّه يطلق على الطلب وعلى غيره. [1]

نظر مرحوم آیت الله خوئی ره : عطش ما را برای فهم حقیقت معنای ماده امراین نظریه شما بر طرف نمی کند و این دلیل شما ما را اشباع نمی کند ، از این استدلال کشف می کنیم این معانی یک جامع ندارد که همه مشترک معنوی بشوند و آن جامع دارای اهمیت بشود ، و اصلا نظر شما را قبول نداریم ، پس ثابت شد که ماده امر مشترک معنوی بین طلب و غیر آن نیست ، بلکه ماده امر از الفاظ مشترکی است که یکبار وضع می شود برای همه معانی طلب و یکبار برای غیر معنای طلب که شیء باشد . تقریبا نظر مرحوم آخوند خراسانی ره را مرحوم آیت الله خوئی ره تا اینجا دارند تایید می کنند .

نظر آیت الله مظاهری ؛ مشابه این سخن را آیت الله مظاهری در عوائد الاصول صغیره جلد اول هم بیان نمودند و مشترک لفظی ماده امر در معانی طلب و غیر طلب می پذیرند و سخن مرحوم نائینی ره را نمی پذیرند و می فرمایند: در فصل اول از مقصد اول اصول در ماده امر است که برای لفظ امر معانی مختلفی گفته شده که حدود 10معنی می شود ، اما واقع قضیه این است که 2 معنی بیشتر نمی باشد یک معنی اشتقاقی یعنی طلب و یک معنی غیر اشتقاقی یعنی شیء می باشد .

معنای شیء مطلق برای ماده امر هم در لغت هم در قرآن زیاد استعمال شده است ؛ ﴿وَإِلَيْهِ يُرْجَعُ الأَمْرُ كُلُّهُ﴾[2] این امر را در اینجا به معنای شیء گرفته اند یعنی یرجع شیء کله ، وقتی ماده امر به شیء اطلاق شد جمع آن امور می شود .

معنای دوم ماده امر الطلب می باشد ، در عرف لغویین زیاد استفاده می شود و در قرآن هم زیاد آمده است ؛ ﴿فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ﴾[3] ، وقتی ماده امر بر طلب اطلاق می شود جمعش امور نمی شود و مشتق می باشد و جمعش می شود اوامر .

نظر مرحوم آخوند خراسانی ره و مرحوم نائینی ره و مرحوم آیت الله خوئی ره و آیت الله مظاهری از مراجع ماعصر را بیان کردیم ، در جلسه آینده نظر مرحوم امام خمینی ره را بیان می کنیم که مخالف همه این نظرات است ان شاءالله.