درس خارج اصول احمد فرخ‌فال

موضوع: الأوامر/مادة الأمر /تتمه و جمع بندی نظر مرحوم آخوند خراسانی ره

در ارتباط با اینکه معنی و مفهوم ماده امر پیست یک نظر اجمالی از مرحوم آخوند خراسانی ره نقل شد و این بود که ولا يبعد دعوى كونه حقيقة في الطلب في الجملة والشيء ، هذا بحسب العرف واللغة[1] ظاهر این عبارت تا اینجا این است که ایشان اشتراک لفظی ماده امر را در دو معنای طلب فی الجمله و شیء مطلق نفی نمی کند . مرحوم نائینی ره فرمودند قدر جامعی است و آن واقعا له اهمیته و این قدر جامع مفهوم ماده امر است و دلالت میکند بر همه معانی مذکور در ذیل ماده امر به نحو اشتراک معنوی . بیان شد که مرحوم آیت الله خوئی ره و آیت الله مظاهری قائل به اشتراک لفظی هستند تقریبا همان که مرحوم آخوند خراسانی ره فرمود .

تتمه ی سخنان مرحوم آخوند خراسانی ره ؛ وأما بحسب الاصطلاح ، فقد نقل الاتفاق على إنّه حقيقة في القول المخصوص ، ومجاز في غيره ، ولا يخفى إنّه عليه لا يمكن منه الاشتقاق ، فإن معناه ـ حينئذ ـ لا يكون معنى حدثياً ، مع أن الاشتقاقات منه ـ ظاهراً ـ تكون بذلك المعنى المصطلح عليه بينهم ، لا بالمعنى الآخر ، فتدبر[2] آنچه نقل شده است که علما اتفاق دارد که ماده امر حقیقت است در قول محسوس یعنی صیغه افعل ، و مجاز در غیر است یعنی وقتی هیچ قرینه ای نبود ، ظاهر این است اصطلاح اصولیین ، اگر ماده امر را به معنای اصطلاحی گفتید قول مخصوص است می شود اسم و علم برای صیغه مخصوص ، مثل زید که علم می شود برای فلان شخص دیگر صرف نمی شود ، این معنای حدثی به اصطلاح اصولیین نیست بلکه معنای اصولیین معنایی است که قابل ضرب است .

اگر شما ماده امر را عبارت گرفتید از صیغه افعل این علم می شود مثل عمر و زیدو بکر ، معنای حدثی نیست معنای جامد اصولی دارد و حال آنکه اشتقاقاتی که از این امرهست به معنای دیگر نیست .

مرحوم آخوند خراسانی ره می فرمایند : اگر شما ماده امر را از صیغه افعل گرفتید و گفتید جامع اصولی می شود و اشتقاق و معنای حدثی اصولی نیست موارد اشتقاق را چطور معنی می کنید؟ منظور مرحوم آحوند خراسانی ره ممکن است از کلمه فتدبر این است که کلمه امر مصدر باشد به معنای تلفظ به افعل ، اینطور معنای حدثی می شود و اشتقاق هم ممکن است .

ويمكن أن يكون مرادهم به هو الطلب بالقول لا نفسه ، تعبيراً عنه بما يدلّ عليه ، نعم القول المخصوص ـ أيّ صيغة الأمر ـ إذا أراد العالي بها الطلب يكون من مصاديق الأمر ، لكنه بما هو طلب مطلق أو مخصوص وكيف كان ، فالأمر سهل لو ثبت النقل ، ولا مشاحة في الاصطلاح ، وإنما المهمّ بيان ما هو معناه عرفاً ولغة ، ليحمل عليه فيما إذا ورد بلا قرينة ، وقد استعمل في غير واحد من المعاني في الكتاب والسنة ، ولا حجة على إنّه على نحو الاشتراك اللفظي أو المعنوي أو الحقيقة والمجاز [3]

امکان دارد مراد علما به این ماده و لفظ امر طلب به قول باشد نه خود قول ، و امکان دارد کسانی که گفتند ماده امر یعنی طلب ، منظورشان قول به طلب است و خود معنای طلب نیست ، اگر شما بتوانید اثبات کنید که ماده امر از معنای لغوی و عرفی به اصطلاحی منتقل شده است ، و در انتها مرحوم آخوند خراسانی ره می فرمایند کار مشکل است . آنچه که مهم است معنای لغوی و عرفی است تا هر جا امر را دیدیم حمل بر معنای لغوی کنیم .

وما ذكر في الترجيح ، عند تعارض هذه الأحوال ، لو سلّم ، ولم يعارض بمثله ، فلا دليل على الترجيح به ، فلا بدّ مع التعارض من الرجوع إلى الأصل في مقام العمل ، نعم لو علم ظهوره في أحد معانيه ، ولو إحتمل إنّه كان للانسباق من الإِطلاق ، فليحمل عليه ، وأنّ لم يعلم إنّه حقيقة فيه بالخصوص ، أو فيما يعمه ، كما لا يبعد أن يكون كذلك في المعنى الأول

این سخنانی که گفتند اگر امر دائر شد بین اشتراک لفظی یامعنوی یا حقیقت و مجار کدام بر دیگری ترجیح دارد من اینها را قبول ندارم اگر دلیل دارید بیان کنید و الا ترجیح بلا مرجح است ، در اینجا به سمت اصول عملیه بروید ، اگر جایی انسباق و تبادر به یکی از این اشتراک لفظی یا معنوی و یا حقیقت و مجاز است تبادر عرفی و علمایی ، این را می شود پذیرفت