درس خارج اصول احمد فرخ‌فال

موضوع: الاوامر/ امر/ نظر علما/

تتمة بحث مرحوم آخوند دربارة معنای اصطلاحی امر و بررسی نظر مرحوم امام (ره) : امر قدر جامع اسمی برای هیئات مختلف است .

مرحوم آخوند فرمود منظور از امر متفاهم عرف است و مهم این است که بدانی مراد مولی و متکلم در این آیه یا روایت از این لفظ و مادة امر چیست ؟ همان را بگیر و چه کار داری که معنای لغوی است یا اصطلاحی و ... همین که فهمیدی مراد مولا چیست تمام است .

حال سئوال این است که اگر کسی با امر مواجه شد و برای او مشخص نشد که مراد از این امر چیست یا این‌که تردید پیدا شد در این که این معنایی که برداشت کرده‌ معنای حقیقی است یا مجازی ، در این‌جا چه باید کرد ؟ آیا این معنا با معانی دیگر مشترک معنوی است ؟ یا این‌که این لفظ اشتراک لفظی دارد ؟ یا این‌که بین اشتراک ، حقیقت و مجاز و ... مردد شد ، آن وقت چه باید کرد؟

استاد : مرحوم آخوند می‌فرماید : این حرف‌هایی که زده شده مثلاً اشتراک لفظی بر اشتراک معنوی مقدم است و یا این‌که اشتراک معنوی مقدم بر حقیقت و مجاز است ، این‌ها قابل پذیرش نیست زیرا این‌ها ترجیح بلامرجح است .

لذا مرحوم آخوند بعد ازاین‌که معنای لغوی را مطرح کرد بعد فرمود متناسب با همان معناست این نکته را می‌فرماید که : مراد یا برای شما معلوم می‌شود و یا این‌که معلوم نمی‌شود ، اگر مراد معلوم شد که طبق آن عمل کنید اما اگر مراد معلوم نشد ، اجمال دارد پس باید به اصول عملیه مراجعه کنید .

این آخرین حرف مرحوم آخوند خراسانی است .

وَماذُکِرَ فی التَّرجیح عندتَعارضِ هذهِ الأحوال لو سُلِّم و لم یُعارَض بمثله فلا دلیلَ علی التَّرجیح به فَلابُدَّ معَ التَّعارض منَ الرُّجوعِ إلی الأصل فی مَقامِ العَمَل نَعم لو عُلِمَ ظُهورُهُ فی أحدِ معانیه وَ لو احتُمِلَ أنّه کان لِالإنسباق مع الإطلاق فالیُحمَل علیه و إن لم یُعلَم أنَّه حقیقةٌ فیه بالخصوص [1]

استاد : این تمام کلام مرحوم آخوند در مبحث معنای لغوی و اصطلاحی مادة امر .

مرحوم امام (ره) دربارة معنای اصطلاحی می‌فرمایند :

ثمَّ الظاهر کما هومقتضی التّبادر مِن قولنا ، أمَرَ فلانٌ زیداً ، أنَّ مادَّتَهُ موضوعَةٌ لِجامِعٍ إسمیٍ بینَ هیئاتِ الصِّیَغِ الخاصَةِ بِما لها مِنَ المَعنا [2]

استاد : مرحوم امام می‌فرماید که مقتضای تبادر به ذهن این است که مادة امر وضع شده است برای یک جامع اسمی ، که این جامع اسمی ، جامع بین هیئت‌های (شکل‌های) صیغه‌های خاص امر است ....

لا الطّلب و لا الإرادة و لا البَعث و أمثالها و لایَبعد أن یکونَ معنَی الإصطلاحی مساوقاً لِاللُّغَوی أی لا یکونُ له اصطلاحٌ خاص [3]

استاد : یعنی امام می‌فرماید بعید نیست که از نظر لغت هرچه متبادر به ذهن بود ، اصطلاحی هم همان باشد . معنای اصطلاحی چیست ، معنای لغوی . معنای لغوی چیست همان که متبادر به ذهن است و تبادر به ذهن هم همان جامع اسمی است که جامع همة هیئات اسم است .

مرحوم آخوند نیز ، تقریباً همین مسیر را می‌رود . بسیاری از اصولیین نیز همین را می‌گویند ، می‌فرمایند : معنای اصطلاحی متأثّر از معنای لغوی است .

سوال: به مرحوم امام اشکال می‌شود که شما فرمودید جامع اسمی اما در این مثالی که آوردید یکی از اشتقاقات امر آمده ؟

پاسخ استاد: من گفتم جامع اسمی است نگفتم که جامدنحوی است بلکه جامد اصولی است .

استاد : مرحوم آخوند هم شبیه این حرف را مطرح می‌کند فقط تفاوتشان در این است که ایشان تکیه بر اشتراک لفظی داشت اما مرحوم امام اشتراک لفظی را نمی‌پذیرد .

البته در این مطالب مرحوم امام (ره) جای درنگ و تأمل وجود دارد که انشاءالله در جلسات بعد به آن خواهیم پرداخت .