درس خارج اصول احمد فرخ‌فال

موضوع: الفاظ/الصحيح و الأعم /قدر جامع

مرحوم امام خمینی (قدس سره) در آغاز بحث صحیحی و اعمی و قبل از بر شمردن ادله صحیحی و اعمی فرمودند اموری را لازم است مقدمتا مطرح کنیم یکی از اموری را که مطرح کردند بحث قدرجامع است و همان گونه که مرحوم آخوند خراسانی (ره) یکی از امور مقدماتی بحث صحیحی و اعمی را قدرجامع بیان کردند مرحوم امام هم این مسیر را پیموده اند لکن در ارتباط با اینکه این قدر جامع چیست مباحثی دارند و اشکالاتی که بعضی از فقها بر مصادیق مطرح شده توسط مرحوم آخوند خراسانی (ره) بر قدر جامع را آوردند امام خمینی ره نقل می کنند و بعضا رد می کنند .

آنچه که بعنوان قدرمسلم مرحوم امام خمینی ره بیان کردند این است که می فرمایند : أ نّه لابدّ من تصوير جامع على كلا الرأيين ; فإنّ الثمرة المعروفة ـ أعني جواز التمسّك بالإطلاق وعدمه ـ تتوقّف عليه لا محالة ، مضافاً إلى اتّفاقهم على عموم الوضع والموضوع له ، وعدم تعدّد الأوضاع بالاشتراك اللفظي[1] هم صحیحی و هم اعمی باید قدر جامع ارائه دهد قدر جامعی که جامع همه ی مصادیق و افراد مورد دلالت الفاظ عبادات است اطلاق صلاه چه اعتقاد به این داشته باشیم که لفظ صلاه اسم برای عبادت صحیح است و چه بگوییم اسم برای اعم از عبادت صحیح و فاسد است باید قدر جامعی برای آن ببینیم چون مصادیق و افراد صلاه متفرق و متکثر هستند و باید مسمای لفظ صلاه برای ما مشخص باشد و این مشخص بودن تعین در لحاظ قدر جامع دارد اگر نتوانید قدر جامعی را تصور کنید آن وقت مسمای قدر صلاه برای شما مفهوم ندارد با توجه به اینکه افراد و مصادیق متکثر هستند دو رکعتی و چهار رکعتی اجزاء و شرایط و وضعیت ، مرحوم امام خمینی ره این کلیت را که قدر جامع چه صحیحی باشید و چه اعمی لازم است این را بیان کرده اند اما ددر این که قدر جامع چیست می فرمایند مرحوم آخوند در تصویر قدر جامع فرموده است که بعضی چیزها می تواند قدر جامع باشد مثل : فيصحّ تصوير المسمّى بالصلاة مثلا بالناهية عن الفحشاء وما هو معراج المؤمن، انتهی [2] اینها مسمای صلاه را ترسیم کرده است .

مرحوم امام خمینی (ره) بعد از این بیان می فرمایند که : وما أظنّك إذا تأمّلت في عبائر كتابه أن تنسب إليه أنّه قائل بأنّ الصلاة موضوعة لنفس الأثر أو للمقيّد به ، أو للمقيّد بالملاكات ; سيّما بعد تصريحه بأنّ الأثر إنّما يشار به إليه ، لا أنّه الموضوع له[3] این ایده مرحوم آخوند خراسانی (ره) حکایت نمی کند از اینکه لفظ صلاه وضع شده برای اثر صلاه یا برای صلاتی که مقید به این آثار الناهية عن الفحشاء است و یا مقید به معراج المؤمن است این را مطلب مرحوم آخوند خراسانی (ره) نمی فهماند ، و غفلت از این باعث شده تا اشکالاتی بر مرحوم آخوند خراسانی (ره) بشود و حال آنکه این اشکالاتی که کردند وارد نیست .

(در این قسمت استاد فرخ فال بیانات مهمی دراین بحث داشتند که توصیه می شود به فایل صوتی مراجعه شود)

وأنت خبير : بأنّ الشيء إذا كان علّة لحصول أثر وحداني ، أو كان الأثر الوحداني قائماً به لابأس بوضع اللفظ لذات ذاك المؤثّر أو ما قام به الأثر ، ويمكن الإشارة إليهما بالأثر والملاك ، ويتعلّق التكليف بذاته من دون تقييده بالملاك والأثر[4]

مرحوم امام خمینی (ره) می فرمایند این اشکالی که به مرحوم آخوند شده دچار چالش است چون وقتی چیزی علت برای حصول اثر است و یا وقتی یک اثر قائم بر این است ، اشکال نداره که شما بگویید لفظ صلاه برای ما قام به الاثر انحصاری است و یا بگویید لفظ صلاه اسم است برای این تنها اثر که ناهیه عن الفحشا است ، وقتی این ارتباط نزدیک بین ناهیه و صلاه است شما می توانید بگویید صلاه اسم است برای این ناهیه ، چون ارتباطی که بین این دو است مشکلی ندارد که شما چه لفظ صلاه را برای ناهیه بگذارید و یا برای عبادت ، هذا ، مضافاً إلى أ نّه لو فرضناه قيداً للمأمور به يمكن تحصيله ، ولايلزم منه التكليف بغير المقدور ; لما نعلم من تعقّب هذه الأركان بتصفية الملائكة وشبهها ، فلا مانع لنا من تحصيل هذا القيد أيضاً[5] ، پس وقتی این ارتباط نزدیک بین این اثر و این عبادت است شما لفظ صلاه را چه به اثر بگیری و چه به ماقام به الاثر بگویی یعنی به نفس این عبادت این هیچ مشکلی پیدا نمی شود .

امام خمینی (ره) می فرماید من که دفاع کردم از مرحوم آخوند خراسانی (ره) این را در نظر داشته باشید نعم ، الذي يرد على ما ذكر ـ من تصوير الجامع بالبيان المذكور ـ أنّه لوصحّ فإنّما يصحّ في الواحد البحت البسيط الذي ليس فيه رائحة التركيب ـ تبعاً لبرهانها الذي يعرفـه أهل الفنّ ـ لا في الواحد الاعتباري ، على أنّ أثر الصلاة بناءً على ما ذكره كثير ; إذ كونها ناهية عن الفحشاء غير كونها عمود الدين وهكذا ، فلو كان الكلّ صادراً عنها لزم أن يكون فيه حيثيات متكثّرة حسب تكثّر تلك الآثار ، مع بُعد التزامهم بجامع هذا حاله [6]

نظر امام خمینی ره : مرحوم امام خمینی (ره) می فرمایند بله باید این دقت را داشته باشیم که به هر صورت تصویر جامعی که مرحوم آخوند کرده است آیا تصویر بسیط است و یا تصویر قدرجامع مرکب است اگر بگویی تصویر قدر جامع بسیط است چطور می خواهید اثبات کنید که قدرجامع فقط همین است ! آیا این قدر جامع تو بسیط است و یا مرکب ؟

نتیجه : بنابراین باید این قدرجامع را بگویید آن صلاه مطلوب است که این صلاه مطلوب می تواند ناهیه عن الفحشا باشد می توانید معراج المومن باشد می تواند عمود الدین باشد ، یک قدر مسلمی دارد و یک کف و سقفی دارد.

نظر استاد : بحث این است که خدای تبارک و تعالی چه صلاتی خواسته و این که کدام صلاه را از بنده خود می پذیرد ، من معتقدم که الفاظ عبادات اسم برای عباداتی است که حداقلی و حداکثری دارد آنی را که مولا خواسته و مطلوب است حداکثری است ولی از باب منت بر عباد و ضعف نفس عباد حداقلی را از اینها خدا می پذیرد .

آن کمالی که حاصل برای مصلی می شود آن نقطه ایده آل است ، مرحوم امام خمینی (ره) در پایان این بحث می فرمایند : بل يمكن أن يقال : إنّه لا معنى لنهيها عن الفحشاء إلاّ كونها مانعة ودافعة عنها ، ومن المعلوم أنّ الفحشاء له أقسام وأنواع ، فإذن لابدّ أن تكون فيها حيثيات تكون بكلّ حيثية ناهية عن بعضها . ودعوى : أنّ ذكر هذه الآثار في كلام الشارع من قبيل التفنّن في العبارة ، وإلاّ فالجميع يرجع إلى معنى واحد ، ويشير إلى شيء فارد ، وهو الكمال الحاصل للمصلّي بسبب عمله القربي، تخرّص على الغيب[7] ، اگر کسی بیاید و بگوید این معراج المومن و ناهیه عن الفحشا برای کمال این صلاه بوده ، امام خمینی (ره) می فرمایند این سخنان بی مبنا می باشد و این حرف را قبول نمی کنند . و این فحشا و معراج و عمود الدین مراتبی دارد این صلاتی را که این آقا می خواند بلاخره یکی از این مراتب را درک می کند .

لذا حرف مرحوم آخوند خراسانی (ره) که می فرمایند قدر جامع می تواند ناهیه عن الفحشا باشد درست است و این حرف که بگویید آیا بسیط است و یا مرکب این بحثها اینجا بحث نمی شود این صلاه وضع شده است و اسم است برای عبادتی که ناهیه عن الفحشا است .

آیا واقعا می شود این سخنان را پذیرفت؟ این مطالب را در جلسه بعد بیان خواهیم کرد ان شاءالله