درس خارج اصول احمد فرخ‌فال

موضوع: الفاظ/استعمال اللفظ في أكثر من معنى /بیان نظرات فقها و جمع بندی

بحث در استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد بود ، مرحوم آخوند و مرحوم نائینی فرمودند امکان ندارد استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد بخاطر اینکه لفظ فانی در معنای است و با لحاظ معنا برای لفظ ، لفظ را به فنا بردیم و معنا را برداشت کردیم و برای معنای بیش از معنای واحد نیاز به لفظی است که وجاهت و وجه و صورت برای آن معنای دوم بشود در حالیکه ما دیگر لفظی نداریم ، نمی توانیم لفظی که وجهی برای معنا است و معنا را برداشت کردیم دوباره از آن لفظ استفاده کنیم چون لفظ مستهلک شد در کاشفیت از معنا از بین رفت .

نظر مرحوم امام خمینی و آیت الله خوئی : مرحوم امام خمینی و مرحوم آیت الله خوئی مخالف کردند و فرمودند استعمال لفظ در اکثر از معنا اشکالی ندارد ، مرحوم امام خمینی فرمودند اصلا در لفظ وقتی استعمال می کنی در معنا در ماهیت معنا استعمال کردی و ماهیت لابشرط مقسمی است که در مباحث قبلی بیان کردیم لذا قید وحدت و لحاظ واحد در کار نیست .

نظر صاحب معالم : مرحوم صاحب معالم قائل به تفصیل شدند و فرمودند در مفرد لفظ مفرد استعمال لفظ در اکثر از معنا مجاز است اما در تثنیه و جمع استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد حقیقت است و تو با یک لفظ تثنیه چند معنا را می فهمی .

نظر میرزای قمی : مرحوم صاحب قوانین فرمود لفظ در معنا مع قید توحد المعنی استعمال شده ، وقتی لفظ را در معنا وضع کردند گفتند این لفظ برای این معنا است در حاق این لفظ وحدت معنا لحاظ شده والا مصلحت موجود در وضع از بین می رود چون قید وحدت است استعمال لفظ در اکثر از معنا مجاز است .

نظر آیت الله مظاهری : حضرت آیت الله مظاهری فرمودند نه حرف مرحوم صاحب معالم و نه حرف صاحب قوانین مرحوم میرزای قمی و نه حرف مرحوم آخوند خراسانی و مرحوم نائینی ره را ، حرف مرحوم صاحب معالم را قبول نداریم چون در جایی که شما تثنیه آوردید همان ماهیت تکرار شده نه ماهیت دیگر ، همچنین مرحوم میرزای قمی را هم قبول نداریم چون قید وحدت در ماهیت مفهموم الفاظ و موضوع له الفاظ قائل نیستیم .

نتیجه بحث : در پایان آیت الله مظاهری می فرمایند : این که نظرات مرحوم صاحب معالم و میرزای قمی و مرحوم آخوند و مرحوم نائینی را قبول نکردیم و نپذیرفتیم این را بگیر و بدان که استعمال لفظ در اکثر از معنا هیچ مشکلی ندارد ومن وقتی قید وحدت را و وحدت را قیدی در وضع ندیدم .

نکته : این که آقایان بحث مجاز و حقیقت می کنند و بعد کسانی که مثل مرحوم امام خمینی و مرحوم آیت الله خوئی و آیت الله مظاهری و اکثر فقها که می گویند استعمال لفظ در اکثر از معنا حقیقت است و ممکن است نکته ای که مهم است این است که وقتی می گوییم عین و از این عین چند استفاده بشود از کجای این لفظ فهمیده می شود یک معنا یا دو معنا یا بیشتر ؛ این قرینه می خواهد (توضیحاتی استاد فرخ فال در این قسمت از درس بیان نمودند در مورد عین و قرینه که به فایل صوتی مراجعه شود)

نظر استاد : بنابراین به نظر می رسد که نظر مرحوم امام خمینی و مرحوم آیت الله خوئی و آیت الله مظاهری و مرحوم آیت الله حائری نظرات درستی است فقط باید متکلم به مخاطب بفهماند که من یک معنا از این لفظ و موضوع له را در نظر گرفتم و یا بیش از یک معنا را در نظر گرفتم و همه قرینه ها علامت مجاز نیستند گاهی قرینه ، قرینه تعینیه است . لذا ما تا اینجا لفظ مشترک داشتیم و داریم ، استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد داریم اما قرائن تعینیه حرف اصلی را می زنند ، تثنیه و جمع دلیل نمی شود که استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد شده است چون تثنیه و جمع ماهیت را تکرار می کند نه اینکه ماهیت متعدده را بیان کند و اگر خواست ماهیت متعدده را بیان کند باید قرینه بیاید . این بحث در اینجا تمام است .

توضیحات مختصر در مورد بحث مشتق : از این قسمت وارد بحث مشتق می شویم ، آیا منظور از مشتق چیست ؟ آیا اگر مشتق را تعریف کردیم این مشتق حقیقت در متلبس به مبدا است و یا مشتق شامل آنچه که اعم از متلبس و من قضا عن المبدا است شامل می شود ؟ این ها مباحثی است که مرحوم آخوند به طور مستوفی در بحث مشتق به آن می پردازند ، آیا منظور از مشتق اسم فاعل و اسم مفعول و صفت مشبهه یا مشبه است یا شامل اسم زمان و مکان و... می شود یا نمی شود حقیقت مشتق چیست ؟ آیا هر کدام از اینها بود آیا حقیقتا مشتق اعم از متلبس است یا شامل مبدا هم می شود؟