درس خارج اصول احمد فرخ‌فال

موضوع: الفاظ/المشتق /مشتق اصولی

در بحث مشتق یکی از مباحثی که مطرح کردند این بود که آیا مشتق حقیقت در متلبس به مبدا است یا حقیقت در اعم از متلبس و من قضا است ، فرمودند قبل از اینکه وارد این بحث بشویم مقدماتی را باید بگوییم ، یکی از آن مقدمات این بود که منظور از مشتق چیست ؟ مرحوم آخوند خراسانی فرمودند منظور ما از مشتق وصفی است که جاری می شود بر ذات مثل زید ضارب و این جریان بر اثر اتصاف ذات به مبدا است یعنی زید متصف به ضرب می شود گاهی صدوری است مثل ضارب و گاهی حلولی است مثل ابیض و گاهی انتزاعی است مثل مالک ، وقتی این ذات متلبس و متصف به این وصف شد جاری بر این ذات می شود یعنی می گویید زید ضارب .

نکته : فرمودند وقتی ذات متصف به وصف می شود فرقی نمی کند متصف به عرض شود یا متصف به عرضی شود ، عرض آن است که در خارج وجود دارد مثل بیاض و ابیض و عرضی آن است که در خارج وجود ندارد مثل زوجیت ، بنابر این تعریف مرحوم آخوند بعضی از جامدات هم جزو مشتقات می شود مثل زوج ، یعنی زوج به لحاظ اتصاف ذات به زوجیت به زوج بودن می شود مشتق اصولی .

مفهوم مشتق اصولی : در واقع بحث این است که مشتق اصولی چیست : مرحوم آخوند می فرمایند مشتق اصولی این است که آن ذات وقتی متصف به عرض و عرضی شد مشتق اصولی می شود .

قبلا بیان کردیم که در بحث اینکه مشتق حقیقت است در متلبس و یا اعم از متلبس من قضا عنه المبدا سه زمان را لحاظ کنید : یکی تلبس ذات به مبدا ، یکی زمان جری نسبت ، یکی هم زمان تکلم .

خلاصه مقدمه اول مرحوم آخوند : مشتق اصولی را مرحوم آخوند فرمودند نظرم نظر مرحوم میرزای قمی است

مقدمه دوم مرحوم آخوند : فرمودید که مشتق اصولی آن است که جاری بر ذات می شود و ذات متصف به وصف عرضی یا عرض می شود و زمان آن هم آیا حقیقت است در متلبس یا در متلبس من قضا عنه المبدا است ، ایشان می فرمایند در بعضی جاها ممکن است کسی بگوید این بحث نمی آید مثلا در اسم زمان ممکن نیست این من قضا اتفاق بیفتد چون زمان ینقضی و ینصرم ، یعنی موضوع زمان دیروز شما گذشت و تمام شد و امروز یک زمان دیگر است و نمی شود و بستر شما از بین رفت .

مرحوم آخوند می فرمایند اینطور نیست امکان دارد چیزی مختص به چیزی باشد اما عمومیت خود را هم از دست ندهد مثل مقتل ، مقتل یعنی اینکه زمانی چیزی اتفاق بیفتد و آن اتفاق را انسان بگویید ، مثل مشهد که یعنی در مکانی شهادت اتفاق بیفتد ، اینها خاص است ، بنابراین مرحوم آخوند می فرمایند این اشکال ، اشکال درستی نیست و قبول نداریم .

مقدمه سوم مرحوم آخوند : افعال و مصادر مزیدفیه از حریم نزاع ما خارج است چون اینها جاری بر ذات نیستند مثلا اگر شما بخواهید بگوید زید یضرب یا زید یکرم و یا زید اکرام و یا زید ضرب ، بله ممکن است اینها قائم بر ذات بشوند اما جاری بر ذات نمی شوند ، افعال قائم بر ذات می شوند اما جاری بر ذات نمی شوند یعنی ضرب قائم بر زید می شود اما جاری بر زید نمی شود یعنی محمول نمی شود و نمی توانی بگویی زید ضرب .