درس خارج اصول احمد فرخ‌فال

موضوع: الفاظ/المشتق /جمع بندی نظر مرحوم آیت الله خوئی ره

بحث در ارتباط با مشتق اصولی است از دیدگاه فقها و اصولیین ، در جلسه گذشته نظر مرحوم آیت الله خوئی ره را بیان کردیم و قبل از آن نظر مرحوم نائینی ره و نظر مرحوم امام خمینی ره و نظر مرحوم آخوند خراسانی ره به تفصیل بیان شد .

مرحوم آیت الله خوئی ره فرمودند آنچه از محمولات که شما ملاحظه می کنید در پنج قسم قابل تصویر است : قسم اول محمولی که مقوم ذات است مثل نوع و جنس و فصل که حمل شود بر موضوعی مثل زید انسان ، نوع حمل شدهبر زید و مقوم ذات است یعنی انسانیت نباشد زید در کار نیست ، یا جنس حمل شود مثل زید حیوان یا فصل حمل شود مثل زید ناطق ، قسم دوم حمل می شود بر موضوع ولی خارج محمول است یعنی در خارج وجود ندارد ممکن بودن انسان ، ممتنع بودن اجتماع نقیضین و علیت شیء برای شیء دیگر ، مثل اینکه میگوید الانسان ممکن و... ، قسم سوم آن است که محمول به ضمیمه است یعنی چیزی که در خارج وجود دارد که مرحوم آیت الله خوئی ره این قسم را بر سه قسم دیگر تقسیم کردند : گاهی خود این محمول از مقولات خارجیه است مثل بیاض و سواد ، و گاهی انتزاع پیدا کرده است از آن مقولات مثل فوقیت و تحتیت و اصغریت و اکبریت ، و گاهی از امور اعتباریه است مثل زوجیت و رقیت و ملکیت .

قسم اول که محمول شما مقوم ذات باشد نوع ، جنس و یا فصل باشد فرقی نمی کند این خارج از بحث است ، قسم دوم که خارج محمول است این قسم هم بحثی در آن نیست و اختلافی را مطرح می کنند : وأمّا القسم الثاني: فقد ألحقه شيخنا الأستاذ -قدّس سرّه-بالقسم الأوّل نظرا إلى جريان ملاك الخروج فيه أيضا، حيث إنّه فيه أيضا لا يتصوّر زوال الوصف وبقاء الذات، إذ الوصف المنتزع عن مقام الذات يدور مدار الذات وجودا وعدما[1] .

ملاک خروج از مشتق اصولی در قسم دوم هم است همان طور که در قسم اول بود ، و لكنّ الصحيح دخوله في محلّ النزاع أيضا، حيث إنّ النزاع ليس في مادّة المشتقّ، وإنّما هو في الهيئة، وهيئة«ممكن» و«ممتنع»كهيئة«مكرم»و «مقعد» و إنّما الفرق في المادّة، فالمادّة في الأوّلين، لها خصوصية غير قابلة للزوال مع بقاء الذات، بخلاف الأخيرين، وهذا لا يوجب التفاوت في وضع هيئة اسم الفاعل، فلو قلنا بوضع الهيئة للأعمّ، لا ننظر إلى مادّة دون مادّة، غاية الأمر فيما لا تكون مادّته قابلة للزوال مع بقاء الذات ليس له إلاّ مصداق واحد، وهو المتلبّس[2] . در این قسم دوم نظر مرحوم آیت الله نائینی ره را مرحوم آیت الله خوئی ره قبول نمی کند .

در قسم سوم مرحوم آیت الله خوئی ره می فرمایند : هر سه قسم داخل بحث است یعنی محمول به ضمیمه اگر حمل بر ذات شده است به هر سه قسم چه جایی که ضمیمیت نفس مقولات خارجیه است مثل بیاض و سواد برای این میز ، یا منتزع از مقولات است مثل فوقیت و یا معتبر است مثل زوجیت و رقیت و ملکیت .

جمع بندی نظر مرحوم آیت الله خوئی ره : قسم اول که مقوم ذات بود خارج ذات بود قسم دوم که خارج محمول بود به نظر من داخل در مشتق اصولی است و قسم سوم و چهارم و پنجم که همه این سه قسم داخل در قسم سوم می باشند اینها هم داخل در بحث مشتق اصولی است .