درس خارج اصول احمد فرخ‌فال
99/12/16
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: الفاظ/المشتق /انواع مشتق
یکی از مباحثی که در مشتق مورد بحث اصولیین و فقها قرار گرفته است این است که معنای مشتق و مفهوم مشتق بسیط است یا مرکب ؟ ضارب به معنای زننده است که بسیط باشد یا مفهوم او مرکب از ذاتی است که متلبس به این مبدا است ، شخص ضرب ، شیء ثبت له الضرب ، ضارب آیا به معنای زننده است یا ذاتی که ثبت له الضرب یا ثبت له المبدا است.
مرحوم آخوند خراسانی ره از مرحوم محقق شریف میر سید علی بن محمد بن علی الحسینی استرآبادی متولد سال 740 ه ق نقل می کنند مفهوم مشتق بسیط است ضارب یعنی زننده و نروید دنبال شیء ثبت له الضرب ، این نقل را مرحوم آخوند خراسانی از محقق شریف از ناحیه صاحب فصول نقل می کند : هذا ملخص ما افاده الشریف علی ما لخصه بعض الأعاظم ، می فرمایند که اینکه محقق شریف فرموده مفهوم مشتق بسیط است این را از بعض الأعاظم که صاحب فصول است نقل می کنم .
آنچه که استدلال محقق شریف است نیاز به تعریف بعضی از اصطلاحات منطقی دارد . نفس استدلال محقق شریف را ابتدا می گوییم و بعد واژه های منطقی را هم یادآوری می کنیم که بتوانید مطالب محقق شریف را با ادعا و استدلال آن تطبیق بدهید .
وقد أفاد في وجه ذلك : أن مفهوم الشيء لا يعتبر في مفهوم الناطق مثلاً ، وإلاّ لكان العرض العام داخلا في الفصل ، ولو اعتبر فيه ما صدق عليه الشيء ، انقلبت مادة الإِمكان الخاص ضرورة ، فإن الشيء الذي له الضحك هو الإانسان ، وثبوت الشيء لنفسه ضروري. هذا ملخص ما أفاده الشريف ، على ما لخصه بعضٍ الأعاظم .[1]
توضیح استاد : محقق شریف فرموده است اگر کسی بخواهد اصرار کند بر اینکه باید مفهوم مشتق ، مرکب از شیء ثبت له النطق باشد و الا اگر کسی نپذیرد که مرکب بسیط است و بگوید مرکب از شیء ثبت له النطق است ، عرض عام داخل در فصل می شود . در اینجا استاد توضیحاتی را ارائه نمودند که توصیه می شود به فایل صوتی مراجعه شود .
نکته : جنس و فصل جزو ماهیت ذات است بر خلاف عرض که عارض بر ذات است .
انواع قضیه :
نوع اول : یک قسم از قضایا گفته می شود قضییه وجوبیه یا قضیه ضروریه : ضرورت ثبوت المحمول لذات الموضوع ، مثل الاربعه زوج ، آیا زوجیت برای اربعه ضروری است می گوییم بله ، به دلیل و برهان هم نیاز ندارد .
نوع دوم : قضیه امتناعیه است ، استحلاله ثبوت المحمول لذات الموضوع ، مثل النقیضان لا یجتمعان ، یعنی ممتنع می کنید اجتماع را برای نقیضان .
نوع سوم : قضایای امکانیه است ، لا یجب ثبوت المحمول لذات الموضوع ، یعنی نه ثبوت محمول برای موضوع واجب است و نه ممتنع است بلکه امکان دارد ، و به تعبیر بعضی از منطیقین در قضیه امکانیه می گویند ضرورت الایجاب و ضرورت السلب مسلوبتان ، یعنی ضرورت الحمل محمول علی الموضوع و امتناع حمل المحمول علی الموضوع مسلوبتان ، قضیه امکانیه یعنی لا یجب ثبوت المحمول لذات الموضوع .
تعریف عرض عام : عرض عام چیست : یعنی آن چیزی که جزو ذات شیء نیست و هم بر این شیء عرض است و هم بر غیر این این شیء . و عرض عام ذاتی شیء نیست .
