درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب اوامر/خاتمه: تقسیمات واجب/تقسیم سوّم: اصلی و تبعی

نتیجه نهائی بحث در واجب اصلی و تبعی: حقّ از بین ایندو نظر، نظر اوّل است ولی با ترمیمی که ذکر شد (مراد از کلام در نظر اوّل، دلیل باشد).

تقسیم چهارم: واجب در یک تقسیم به تعیینی و تخییری منقسم می‌شود. درباره‌ی واجب تخییری پنج نظریّه معروف وجود دارد.

نظریّه اوّل: واجب در واقع و نفس الامر طرفی است که مکلّف آنرا در مقام امتثال اختیار می‌کند بطوری که وجوب در واقع و نفس الامر تابع اختیار مکلّف در مقام امتثال است.

اشکال: صغری: این نظر لازمه‌اش این است که مکلّف در صورت ترک تمامی اطراف، عاصی و مستحقّ عقاب نباشد (طبق این نظر، وجوب در واقع و نفس الامر تابع اختیار مکلّف در مقام امتثال است. پس در صورت عدم اختیار مکلّف، وجوبی در واقع و نفس الامر نیست. بنابراین، در صورت ترک تمامی اطراف، واجبی ترک نشده تا مکلّف در قبال ترک آن، عاصی و مستحقّ عقاب باشد).

کبری: و اللّازم باطل (بالضّرورة).

نتیجه: فالملزوم مثله.

نظریّه دوّم: هر یک از طرفین یا اطراف، واجب تعیینی و متعلّق اراده است. ولی تفاوت واجب تعیینی با واجب تخییری در این است که در واجب تعیینی، وجوب واجب بواسطه انجام شیء دیگر ساقط نمی‌شود ولی در واجب تخییری، وجوب هر یک از طرفین یا اطراف بواسطه انجام طرف دیگر ساقط می‌شود. بنابراین، وجوب هر یک مشروط به عدم اتیان طرف دیگر است.

اشکال: صغری: وجوب هر یک از طرفین یا اطراف، مخالف با ظاهر دلیل است (از طرفی معنای این نظر، وجوب تمامی اطراف در مقام جعل است. از طرفی دیگر در ادلّه واجبات تخییریّه، ظاهر عطف بواسطه او و امثال آن، وجوب احد طرفین یا احد اطراف است نه وجوب طرفین یا اطراف. بنابراین، این نظر، مخالف با ظاهر ادلّه واجبات تخییریّه است).

کبری: هر شیء مخالف با ظاهر دلیل، باطل است (مگر قرینه قطعیّه در ارتکاب خلاف ظاهر در بین باشد).

نتیجه: وجوب هر یک از طرفین یا اطراف، باطل است.

نظریّه سوّم: واجب، احد طرفین یا احد اطراف لا بعینه است ولی احد مصداقی. یعنی مصداق مفهوم احد که از آن تعبیر به فرد مردّد بحسب واقع و خارج می‌شود. به بیان دیگر، واجب، یکی از طرفین یا یکی از اطراف است ولی واقعیّت و فرد یکی که این فرد، مردّد و نامعلوم است.

اشکال: صغری: این نظر لازمه‌اش عدم امکان امتثال تکلیف و وجوب تخییری است (طبق این نظر، متعلّق وجوب تخییری، فرد مردّد است و فرد مردّد در خارج وجود ندارد. پس متعلّق وجوب تخییری در خارج وجود ندارد. فالمأتی به غیر المأمور به و المأمور به غیر المأتیّ به).

کبری: و اللّازم باطل (بالضّرورة).

نتیجه: فالملزوم مثله.

نظریّه چهارم: ..........