درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب مفاهیم/مقدمه اول/تعریف اوّل

باب سوّم: باب مفاهیم

مقدّمه اوّل: برای مفهوم تعاریف متعدّدی از طرف علماء اصول ذکر شده است که به بعضی از این تعاریف اشاره می‌شود. تعریف اوّل: تعریف مشهور بین قدماء: المفهوم ما دلّ علیه اللّفظ لا فی محلّ النّطق.

این تعریف به دو نحوه تفسیر شده است.

تفسیر اوّل از طرف صاحب فصول: مفهوم، معنائی است که لفظ بر آن دلالت می‌کند و این دلالت، بواسطه‌ی معنای مستعمل فیه است. در مقابل، منطوق به معنائی گفته می‌شود که لفظ بر آن دلالت می‌کند و این دلالت بدون وساطت معنای مستعمل فیه است.

قال فی الفصول: انّ المراد بکون الدّلالة فی محلّ النطق ان تکون ناشئة من اللّفظ ابتداءً ای بلا واسطة المعنی المستعمل فیه و من کونها لا فی محلّ النطق ان تکون ناشئة بواسطة المعنی المستعمل فیه فانّ قولنا ان جائک زید فاکرمه یدلّ علی تعلیق وجوب الاکرام علی المجیئ و علی تعلیق عدم الوجوب علی عدم المجیء لکن یدلّ علی التعلیق الاوّل بلا واسطة و علی التعلیق الثانی بواسطة دلالته علی التعلیق الاوّل (فصول ص۱۴۵).

اشکال از طرف محقّق صاحب تحریرات:

صغری: شرط صحّت تعریف، مانعیّت اغیار است (در علم منطق برای تعریف صحیح شرائطی ذکر شده است. از جمله شرائط این است که تعریف مانع اغیار باشد).

کبری: مانعیّت اغیار، در تعریف مذکور منتفی است (تعریف مذکور طبق تفسیر اوّل بر حیات زید که مستفاد از انّ زیداً جائنی است،‌ صادق می‌باشد. چون این جمله بواسطه دلالت بر مجیئ زید، دلالت بر حیات زید می‌کند. و حال آنکه حیات زید بالضرورة از مصادیق مفهوم مورد بحث در علم اصول نیست).

نتیجه: شرط صحّت تعریف، در تعریف مذکور منتفی است و با انتفاء شرط، صحّت تعریف نیز منتفی خواهد بود (تحریرات ج۵ ص۳).