درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب مفاهیم/مقدمه اول/تعریف اوّل

تفسیر دوّم از طرف عضدی: مفهوم، حکمی است که لفظ بر آن دلالت می‌کند ولی موضوع حکم، مذکور نیست. در مقابل، منطوق به حکمی گفته می‌شود که لفظ بر آن دلالت می‌کند و موضوع این حکم، مذکور است. طبق این تفسیر، فرق بین منطوق و مفهوم به ذکر و عدم ذکر موضوع است.

اشکال از طرف محقّق صاحب تحریرات:

صغری: شرط صحّت تعریف، جامعیّت نسبت به افراد است (در علم منطق برای تعریف صحیح شرائطی ذکر شده است. از جمله شرائط این است که تعریف جامع افراد باشد).

کبری: جامعیّت نسبت به افراد، در تعریف مذکور منتفی است (تعریف مذکور طبق تفسیر دوّم شامل مفهوم امثال ان جائک زید فاکرمه نیست. بنابراین، مفهوم ان جائک زید فاکرمه از تعریف مفهوم خارج و داخل در تعریف منطوق می‌شود. چون موضوع منطوق و مفهوم، واحد و مذکور است که زید باشد).

نتیجه: شرط صحّت تعریف، در تعریف مذکور منتفی است و با انتفاء شرط، صحّت تعریف نیز منتفی خواهد بود (تحریرات ج۵ ص۴).

اللّهم الّا ان یقال انّ الموضوع فی ان جائک زید فاکرمه هو زید المقیّد بالمجیئ ...... فالموضوع الخالی عن ذلک القید موضوع آخر و هو غیر مذکور ..... و لا یخفی ما فیه من التعسّف. (هدایة المسترشدین،‌ طبع قدیم، ص۲۷۷).

تعریف دوّم: تعریف محقّق خراسانی: المفهوم حکم انشائی او اخباری تستتبعه خصوصیة المعنی الّذی ارید من اللفّظ مطلقا فصحّ ان یقال انّ المفهوم انّما هو حکم غیر مذکور.

توضیح: این تعریف از دو فقره تشکیل شده که فقره دوّم به عنوان نتیجه برای فقره اوّل قرار داده شده است.

فقره اوّل: المفهوم حکم ..... مطلقا.

معنای این فقره این است که مفهوم، حکم انشائی و یا اخباری است که خصوصیّت معنای منطوقی مستلزم آن می‌باشد. اعمّ از اینکه این خصوصیّت، بواسطه انصراف و یا مقدّمات حکمت ثابت شود و یا غیر ایندو و اعمّ از اینکه این حکم، موافق با معنای منطوقی باشد و یا مخالف.

آدرس جلسه بعد:

نهایة الاصول ص۲۹۲. حقیقة الدّلالة المفهومیّة ..... و ینبغی التنبیه.