درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب مفاهیم/مقدمه دوم

مقدّمه دوّم: درباره‌ی مفهوم دو مسلک وجود دارد.

مسلک اوّل: مسلک متأخرین: مفهوم، مدلول لفظ است. یعنی لفظ به دلالت التزامیّه دلالت بر مفهوم دارد. طبق این مسلک، نزاع در مفهوم نزاع صغروی است یعنی نزاع در اصل وجود مفهوم است نه در حجیّت مفهوم موجود. چون حجیّت مفهوم بعد از وجود، مفروغ عنه و بدون کلام است.

قال المحقّق البروجردی: بناء علی ما اسّسه المتأخرون فی باب المفاهیم من ارجاعها الی الدّلالات اللفظیّة الالتزامیّة کما قالوا فی مفهوم الشرط مثلا انّه ثابت بناءً علی استفادة العلیّة المنحصرة من الشرط یکون النزاع صغرویّا کما افادوه (نهایة الاصول ص۲۹۵).

مسلک دوّم: مسلک منسوب به قدماء: مفهوم، مدلول فعل و عمل متکلّم است.

توضیح: از طرفی اتیان خصوصیّت در کلام، فعل و عمل اختیاری متکلّم است (مثل اتیان شرط یا وصف یا غایت یا لقب یا امثال این امور) و بنای عقلاء این است که فعل و عمل صادر از غیر را بر صدور لغایةٍ و لغرضٍ حمل می‌کنند. از طرفی دیگر غرض و غایت منظوره عقلاء از اتیان خصوصیّت توسّط متکلّم، دخالت خصوصیّت در حکم است. با این بیان که اگر خصوصیّت، دخیل در حکم نبود، مولا آن را بخاطر لغویّت ذکر نمی‌کرد. پس خصوصیّت، دخیل در حکم است و لازمه‌ی دخالت، انتفاء حکم هنگام انتفاء خصوصیّت و نتیجتاً ثبوت مفهوم برای کلام است. بنابراین، مفهوم، مدلول لفظ نیست بلکه مدلول فعل و عمل متکلّم است.

قال المحقّق البروجردی: اذا قال المولی ان جائک زید فاکرمه مثلا حکم العقلاء بدخالة مجیئ زید فی وجوب اکرامه بتقریب انّه لو لم یکن دخیلا فیه لما ذکره المولی و کذلک ان ذکر وصف فی کلامه یحکمون بدخالته فی الحکم بهذا التقریب و هکذا سائر الخصوصیّات الّتی تذکر فی الکلام ............ (نهایة الاصول ص۲۹۴).

طبق این مسلک، درباره‌ی صغرویّت و یا کبرویّت نزاع در مفهوم دو نظریّه وجود دارد.

نظریّه اوّل: نظریّه محقّق بروجردی: نزاع در مفهوم، نزاع کبروی است.

توضیح: بنای عقلاء این است که اتیان خصوصیّات در کلام (مثل اتیان شرط و وصف و .........) دلالت دارد بر اینکه خصوصیّات دخالت در حکم دارند. این بناء، قطعاً موجود است. پس مفهوم برای کلام قطعا ثابت است. بنابراین، نزاع در ثبوت و عدم ثبوت مفهوم نیست تا نزاع، نزاع صغروی شود (نزاع صغروی یعنی نزاع در ثبوت و عدم ثبوت). بلکه نزاع در این است که آیا مفهوم کلام حجّت به نفع متکلّم و یا بر علیه متکلّم است یا خیر. بنابراین، نزاع در مفهوم، نزاع کبروی است (نزاع کبروی یعنی نزاع در حجیّت بعد از ثبوت). و لذلک تری القدماء کانوا ینازعون فی حجیّة المفاهیم لا فی اصل ثبوتها.

نظریّه دوّم:‌ نظریّه حضرت امام: نزاع در مفهوم، نزاع صغروی است.

توضیح: بنای عقلاء این است که اتیان خصوصیّات در کلام دلالت دارد بر اینکه خصوصیّات دخالت در حکم دارند. ولی اختلاف قائلین به مفهوم و قائلین به عدم مفهوم در نوع این دخالت است.

آدرس جلسه بعد:

۱) نهایة الاصول ص۲۹۵. و ینبغی التنبیه علی امور. الاوّل: النزاع صغروی او کبروی.......الامر الثانی.

۲) تهذیب الاصول ج۱ ص۳۳۹. و لیعلم انّ النزاع فی المفهوم علی مسلک المتأخرین........فی مفهوم الشرط.

۳) کفایه ج۱ ص۳۰۹. بقی هنا امور. الاوّل: انّ المفهوم هو انتفاء.........الامر الثانی.