درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب مفاهیم/مقدمه دوم

طبق این مسلک، درباره‌ی صغرویّت و یا کبرویّت نزاع در مفهوم دو نظریّه وجود دارد.

نظریّه اوّل: نظریّه محقّق بروجردی: نزاع در مفهوم، نزاع کبروی است.

توضیح: بنای عقلاء این است که اتیان خصوصیّات در کلام (مثل اتیان شرط و وصف و .........) دلالت دارد بر اینکه خصوصیّات دخالت در حکم دارند. این بناء، قطعاً موجود است. پس مفهوم برای کلام قطعا ثابت است. بنابراین، نزاع در ثبوت و عدم ثبوت مفهوم نیست تا نزاع، نزاع صغروی شود (نزاع صغروی یعنی نزاع در ثبوت و عدم ثبوت). بلکه نزاع در این است که آیا مفهوم کلام حجّت به نفع متکلّم و یا بر علیه متکلّم است یا خیر. بنابراین، نزاع در مفهوم، نزاع کبروی است (نزاع کبروی یعنی نزاع در حجیّت بعد از ثبوت). و لذلک تری القدماء کانوا ینازعون فی حجیّة المفاهیم لا فی اصل ثبوتها.

نظریّه دوّم:‌ نظریّه حضرت امام: نزاع در مفهوم، نزاع صغروی است.

توضیح: بنای عقلاء این است که اتیان خصوصیّات در کلام دلالت دارد بر اینکه خصوصیّات دخالت در حکم دارند. ولی اختلاف قائلین به مفهوم و قائلین به عدم مفهوم در نوع این دخالت است.

قائلین به مفهوم معتقدند که دخالت به این شکل است که با ثبوت خصوصیّات (ثبوت مجیئ زید در مثال ان جائک زید فاکرمه)، حکم (وجوب اکرام به زید) ثابت می‌شود و با عدم ثبوت خصوصیّات (عدم مجیئ زید)، حکم (وجوب اکرام به زید) منتفی می‌شود. به بیان دیگر قائلین به مفهوم معتقدند که دخالت به نحو انحصاری است یعنی منحصراً این خصوصیّت دخیل در حکم است و لذا در صورت انتفاء این خصوصیّت، خصوصیّتی دیگر نائب مناب خصوصیّتی که منتفی شده، نخواهد بود. اگر دخالت به این شکل باشد، برای جمله مفهوم ثابت می‌شود. قائلین به عدم مفهوم معتقدند که دخالت به این شکل است که با ثبوت خصوصیّات، حکم ثابت می‌شود ولی با عدم ثبوت خصوصیّات، حکم منتفی نمی‌شود. چون نیابت خصوصیّتی دیگر بجای خصوصیّتی که منتفی شده، ممکن است. به بیان دیگر قائلین به عدم مفهوم معتقدند که دخالت به نحو غیر انحصاری است. اگر دخالت به این شکل باشد، برای جمله مفهوم ثابت نمی‌شود.

بنابراین، نزاع در مفهوم، نزاع صغروی است یعنی نزاع در ثبوت و عدم ثبوت مفهوم است.

شاهد:

شاهد بر آنچه که ذکر شد، کلام سیّد مرتضی است. قال: انّ تأثیر الشرط ان یتعلّق الحکم به و لیس یمتنع ان یخلفه و ینوب عنه شرط آخر یجری مجراه ...........[1]

کلام سیّد که از قدماء است، ظهور دارد در اینکه مستفاد از شرط، دخالت شرط در حکم است نه عدم دخالت شرط دیگر. پس برای کلام مفهوم ثابت نمی‌شود. بنابراین، سیّد منکر اصل مفهوم است چون برای مفهوم، عدم دخالت شرط دیگر لازم است.

با این بیان، نقض در کلام محقّق بروجردی ظاهر می‌شود.