درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی
1401/08/21
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مباحث الفاظ/باب مفاهیم/فصل اوّل: مفهوم شرط/جهت سوّم
جهت سوّم: در جملات شرطیّه‌ای که شرط در آنها متعدّد و جزاء در آنها واحد و قابل تکرار است، اگر شروط در این جملات شرطیّه بصورت تقارن یا تعاقب محقّق شوند، دو بحث پیدا می‌شود.
مثال: ان افطرت فکفّر، ان ظاهرت فکفّر. شرط در ایندو جمله شرطیّه، متعدّد و جزاء در ایندو جمله، واحد و قابل تکرار است (شرط، افطار و ظهار و جزاء، وجوب کفّاره است). اگر مکلّف هر دو شرط را (افطار و ظهار) بصورت تقارن و یا بصورت تقدّم و تأخّر انجام دهد، دو بحث پیدا می‌شود.
بحث اوّل: بحث تداخل اسباب و شروط.
مراد از تداخل اسباب و شروط این است که اسباب و شروط معاً مقتضی اثر و وجوب واحد و یا مقتضی متعلّق واحد هستند (مراد از متعلّق، کفّاره است در مثال) و مراد از عدم تداخل این است که هر کدام از شروط مقتضی اثر و وجوبی مستقلّ و یا هر کدام مقتضی یک متعلّقی هستند (نهایة الاصول ص۳۰۷).
نظریّه مشهور در این بحث، با قطع نظر از دلیل خارجی بر تداخل یا عدم تداخل، عدم تداخل است.
دلیل اوّل از طرف محقّق خراسانی:
صغری: عدم تداخل اسباب، مقتضی برای آن موجود و مانع از آن مفقود است.
توضیح: مقتضی، ظهور جمله شرطیّه در حدوث عند الحدوث است. با این بیان که ظاهر جمله‌ی شرطیّه اوّل (ان افطرت فکفّر) این است که شرط (افطار) علّت تامّه برای وجوب کفّاره و یا وجود کفّاره به نحو مطلق است. یعنی افطار علّت تامّه برای وجوب و یا وجود کفّاره است اعمّ از آنکه سابق بر افطار و یا لاحق از افطار و یا مقارن با افطار، ظهار باشد یا خیر. و هکذا ظاهر جمله‌ی شرطیّه دوّم. این ظهور اقتضاء می‌کند که بر هر شرطی، حکم و یا متعلّقی مترتّب شود غیر از حکم و یا متعلّقی که بر شرط دیگر مترتّب می‌شود. بنابراین، مقتضی برای عدم تداخل موجود است و مانع، مفقود است.
کبری: هر امری که مقتضی برای آن موجود و مانع از آن مفقود است، ثابت است (بالضرورة).
نتیجه: عدم تداخل اسباب، ثابت است.
به بیان دیگر، ظاهر جمله شرطیّه منافی با تداخل سببی است. بنابراین، قول به تداخل سببی مستلزم رفع ید از این ظهور و موجب التزام به دلالت جمله شرطیّه بر ثبوت عند الثبوت است نه حدوث عند الحدوث (ثبوت اعمّ از حدوث و بقاء است. و لذا با شرط اوّل، جزاء حادث می‌شود و با شرط دوّم، همان جزاء حادث شده باقی است).
دلیل دوّم از طرف علّامه حلّی:
اگر هر دو شرط با هم و یا به صورت تعاقب از مکلّف صادر شود، چهار صورت متصوّر است.
الف: دو شرط، مؤثّر در دو جزاء باشند.ب: دو شرط، مؤثّر در یک جزاء باشند.
ج: هیچکدام از ایندو شرط، مؤثّر نباشند.د: منحصراً یکی از ایندو شرط، مؤثّر باشند.
صورت دوّم، منافی سببیّت تامّه هر شرط و صورت سوّم، منافی با اصل سببیّت و صورت چهارم، ترجیح بدون مرجّح است. پس صورت اوّل متعیّن است و صورت اوّل همان عدم تداخل اسباب است.
آدرس جلسه بعد:
امّا المقام الثانی و هو ما لو تعدّد الشرط .......... نعم.[1]
