درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی
1401/08/25
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مباحث الفاظ/باب مفاهیم/فصل دوّم: مفهوم وصف/مقدّمه
نظریّه محقّق نائینی و امثال، این است که وصف مورد بحث در علم اصول، وصف معتمد بر موصوف است یعنی وصفی است که موصوف آن در کلام ذکر شده باشد. مثل اکرم انسانا عالماً بر خلاف اکرم عالماً.
دلیل: صغری: اگر وصف غیر معتمد بر موصوف داخل در محلّ بحث باشد، لازمه‌اش تساوی وصف و لقب در مفهوم است (وصف غیر معتمد بر موصوف از مصادیق لقب است و لذا مقتضای قول به مفهوم در وصف، قول به مفهوم در لقب است).
کبری: و اللّازم باطل (قائلین به مفهوم در وصف، معتقد به مفهوم در لقب نیستند).
نتیجه: فالملزوم مثله.
با این بیان، نقض در کلام مرحوم شیخ ظاهر می‌شود. مرحوم شیخ معتقد است که وصف مورد بحث در علم اصول، اعمّ از وصف معتمد بر موصوف و وصف غیر معتمد است.
مقدّمه دوّم: وصف گاهی مساوی با موصوف (مثل اکرم انسانا ناطقا) و گاهی اعمّ مطلق از موصوف (مثل اکرم انسانا حیوانا) و گاهی اخصّ مطلق از موصوف (مثل اکرم انسانا کاتبا) و گاهی اخصّ من وجه از موصوف است (مثل فی الغنم السّائمة زکاة).
از بین این صور اربعه، صورت اوّل و دوّم از محلّ نزاع در بحث مفهوم خارج است. بنابراین، نزاع منحصرا در صورت سوّم و چهارم است.
دلیل از طرف محقّق نائینی: صغری: شرط دخول وصف در محلّ نزاع، بقاء موصوف با انتفاء وصف است (معنای دلالت وصف بر مفهوم این است که با انتفاء وصف، حکم از موصوف مذکور در قضیّه منتفی می‌شود. این دلالت در جائی است که با انتفاء وصف، موصوف باقی باشد تا گفته شود که با انتفاء وصف، این موصوف مذکور در قضیّه که فاقد وصف است، فاقد حکم است).
کبری: بقاء موصوف با انتفاء وصف، در صورت اوّل و دوّم منتفی است. (بدیهی است که با انتفاء وصف در ایندو صورت، موصوف مذکور در قضیّه منتفی خواهد شد).
نتیجه: شرط دخول وصف در محلّ نزاع، در صورت اوّل و دوّم منتفی است. بنابراین، صورت اوّل و دوّم خارج از محلّ نزاع است.
توجّه باشد که اگر بین صفت و موصوف نسبت عموم و خصوص من وجه باشد (مثل فی الغنم السّائمة زکاة) جمله در صورت وجود مفهوم فقط متعرّض صورت افتراق موصوف می‌شود. یعنی صورتیکه موصوف است ولی فاقد وصف است یعنی غنم غیر سائمة ولی متعرّض دو صورت نمی‌شود.
الف: صورت افتراق صفت. یعنی صورتیکه صفت است ولی موصوف نیست. مثل ابل سائمة.
ب: صورت افتراق صفت و موصوف. یعنی صورتیکه نه صفت است و نه موصوف. مثل ابل غیر سائمة.
آدرس جلسه بعد:
ان قلت: فلا وجه علی هذا لحمل المطلق علی المقیّد ......... الفصل الثّالث.[1]
