درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب مفاهیم/فصل دوّم: مفهوم وصف/ اقوال

با حفظ ایندو مقدّمه، درباره‌ی وصف دو نظریّه معروف وجود دارد. (محاضرات ج۵ ص۱۳۳).

نظریّه اوّل: نظریّه مشهور: وصف، مفهوم ندارد. بنابراین، جمله‌ی اکرم الانسان العالم دلالت دارد بر اینکه اکرام انسان عالم واجب است. این جمله دلالت بر عدم وجوب اکرام انسان غیر عالم ندارد. به بیان دیگر این جمله در صورت عدم مفهوم، متعرّض انسان غیر عالم نمی‌شود و لذا نه دلالت بر وجوب اکرام او می‌کند و نه دلالت بر عدم وجوب اکرام او. یعنی ساکت است.

دلیل از طرف محقّق نائینی:

صغری: شرط دلالت وصف بر مفهوم، قیدیّت وصف برای نفس حکم است (اگر وصف قید حکم باشد، با انتفاء ‌وصف، حکم منتفی می‌شود. چون عدم انتفاء حکم در صورت انتفاء وصف، خلف در قیدیّت وصف برای حکم است. و اگر وصف قید موضوع حکم و یا متعلّق حکم باشد، مقتضای تقیید، ثبوت حکم برای شیئ مقیّد است و بدیهی است که ثبوت حکم برای موضوع یا متعلّقی مستلزم نفی حکم از غیر این موضوع و متعلّق نیست و الّا لقب نیز باید دارای مفهوم باشد. فلا فرق بین قولنا اکرم رجلاً و اکرم رجلا عادلا. حیث انّهما یشترکان فی نقطة واحدة و هی الدّلالة علی ثبوت الحکم لموضوع خاصّ).

کبری:‌ قیدیّت وصف برای نفس حکم، منتفی است (ظاهر جمله وصفیّه این است که وصف قید موضوع یا متعلّق است).

نتیجه: شرط دلالت وصف بر مفهوم، منتفی است.

به بیان دیگر، شرط دلالت وصف بر مفهوم احد امرین است.

الف: وصف، قید حکم باشد.

ب: وصف، قید موضوع یا متعلّق باشد ولی ثبوت حکم برای موضوع یا متعلّقی نافی حکم از غیر این موضوع و یا متعلّق باشد.

هر دو امر، منتفی است. بنابراین، شرط دلالت وصف بر مفهوم منتفی خواهد بود.

نظریّه دوّم: نظریّه امثال شهید اوّل: وصف، مفهوم دارد. بنابراین، جمله‌ی اکرم الانسان العالم دلالت دارد بر اینکه اکرام انسان عالم واجب است و اکرام انسان غیر عالم واجب نیست. پس جمله در صورت وجود مفهوم، متعرّض انسان غیر عالم است.

دلیل اوّل:

صغری: اگر وصف دلالت بر مفهوم نکند، لازمه‌اش لغویّت اتیان وصف است. (چون برای وصف فائده‌ای جز مفهوم نیست).

کبری: و اللّازم باطل. (فرض این است که متکلّم حکیم است).

نتیجه: فالملزوم مثله.

اشکال از طرف محقّق خوئی:

صغری: مبنای دلیل، انحصار فائده وصف به وجود مفهوم است (بالضرورة).

کبری: انحصار فائده وصف به وجود مفهوم، باطل است. (از جمله فوائد وصف، کاشفیّت وصف از معنای موصوف، دلالت وصف بر مدح یا ذمّ موصوف، دلالت وصف بر تأکید است. مختصر، بخش معانی ص۸۶).

نتیجه: مبنای دلیل، باطل است و با بطلان مبنا، دلیل نیز باطل خواهد بود.

آدرس جلسه بعد:

محاضرات ج۵ ص۱۳۰. لکن مع ذلک قد یستدلّ علی المفهوم بوجوه ........ مفهوم الغایة.