درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب مفاهیم/خاتمه این باب

خاتمه باب سوّم (باب مفاهیم):

دلالت التزامیّه لفظ در اصطلاح اصولی (حاشیه میرزا تقی طباطبائی بر قوانین، طبع قدیم، ج۱ ص۱۶۹) به دلالت اقتضاء و تنبیه (یا ایماء) و اشاره تقسیم می‌شود. درباره‌ی این دلالات ثلاث دو بحث وجود دارد.

بحث اوّل: درباره‌ی تعریف.

امّا دلالت اقتضاء: در این نوع از دلالت، متکلّم دلالت لفظ را قصد کرده و صدق کلام یا صحّت عقلی یا شرعی یا لغوی کلام متوقّف بر این دلالت و وابسته به این دلالت است.

ـ مثال برای صدق کلام: قال رسول الله ص وضع عن امّتی تسع خصال الخطأ و النسیان ....... (کافی طبع اسلامیه ج۲ ص۴۶۳).

انّ صدق الکلام یتوقّف علی تقدیر المؤاخذة و نحوها (فصول ص۱۴۶) و الّا لکذب (قوانین، طبع قدیم، ج۱ ص۱۶۸).

ـ مثال برای صحّت عقلی کلام: ﴿و اسئل القریة﴾. (سوره‌ی یوسف، آیه ۸۲).

انّ صحّة ذلک عقلا یتوقّف علی تقدیر الاهل (هدایة المسترشدین، طبع قدیم، ص۲۷۹). به بیان دیگر لو لم یقدّر الاهل لما صحّ الکلام عقلاً (قوانین، همان آدرس).

ـ مثال برای صحّت شرعی کلام: کقول القائل اعتق عبدک عنّی علی الف.

انّ اختصاص العتق بالملک یوجب تقدیر الملک ای مملّکا علی الف (فصول، همان آدرس) به بیان دیگر ای مملّکا علی الف اذ لا یصحّ العتق شرعا الّا فی ملک.

ـ مثال برای صحّت لغوی کلام: نحن بما عندنا و انت بماعندک راض و الرأی مختلف (مطوّل، با حاشیه سیّد شریف ص۱۴۰).

انّ صحّة الکلام لغة تتوقّف علی تقدیر راضون خبرا لنحن (هدایة المسترشدین، همان آدرس).

امّا دلالت تنبیه یا ایماء: در این نوع از دلالت، متکلّم دلالت لفظ را قصد کرده بحسب متفاهم عرف ولی صدق کلام یا صحّت اصل کلام متوقّف بر این دلالت نیست.

ـ مثال: عن ابی جعفر علیه السّلام انّ رجلاً اتی النبیّ ص فقال هلکت و اهلکت فقال و ما اهلکک قال اتیت امرتی فی شهر رمضان و انا صائم فقال النبیّ ص اعتق رقبة .......... (من لا یحضر، ج۲ ص۱۱۵).

انّ قوله ص کفّر بعد قول الاعرابی واقعت اهلی فی شهر رمضان یفید انّ الوقاع فی نهار شهر رمضان موجب للکفّارة و هذا هو دلالة التنبیه و الایماء. (هدایة المسترشدین، همان آدرس).

آدرس جلسه بعد:

۱) کفایه ج۱ ص۳۳۱. المقصد الرابع فی العامّ ........ ثمّ الظّاهر.

۲) فوائد الاصول ج۱ ص۵۱۱. المقصد الرابع فی العامّ ......... الامر الثانی.