درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب عام و خاص/فصل اوّل

باب چهارم: باب عامّ و خاصّ.

فصل اوّل: برای عامّ تعاریف متعدّدی از طرف علماء اصول ذکر شده است که به بعضی از این تعارف اشاره می‌شود.

تعریف اوّل: تعریف ابو الحسین بصری: العامّ هو اللّفظ المستغرق لجمیع ما یصلح له.

اشکال از طرف محقّق صاحب حاشیه:

صغری: شرط صحّت تعریف، جامعیّت و مانعیّت است. (بالضرورة).

کبری: جامعیّت و مانعیّت، در تعریف مذکور منتفی است. (این تعریف اوّلاً: جامع افراد نیست. چون جمع معرّف به أل از الفاظ عموم است ولی تعریف شامل آن نیست به علّت اینکه این جمع شامل تک تک آحاد می‌شود با اینکه تک تک آحاد، ما یصلح له نیست. بنابراین، جمع، مستغرق جمیع ما یصلح له نیست و لذا تعریف جامع افراد نیست. ثانیاً: مانع اغیار نیست. چون تعریف شامل مطلق شمولی می‌شود مثل العالم. با اینکه مطلق غیر از عامّ است).

نتیجه:‌ شرط صحّت تعریف، در تعریف مذکور منتفی است (هدایة المسترشدین، طبع قدیم، ص۳۳۹)

تعریف دوّم: تعریف محقّق خراسانی: العموم شمول المفهوم لجمیع ما یصلح ان ینطبق علیه.

اشکال از طرف محقّق بروجردی:

صغری: شرط صحّت تعریف، جامعیّت است. (بالضرورة).

کبری: جامعیّت، در تعریف مذکور منتفی است. (جمع معرّف به أل از الفاظ عموم است ولی تعریف شامل آن نیست. به علّت اینکه این جمع شامل تک تک آحاد ـ زید و بکر و خالد و ......... ـ می‌شود با اینکه لفظ جمع قابلیّت انطباق بر تک تک آحاد را ندارد. بنابراین، مفهوم و معنای جمع شامل غیر ما یصلح له است و لذا تعریف جامع نیست).

نتیجه: شرط صحّت تعریف، در تعریف مذکور منتفی است.

علاوه بر اینکه، اوصاف گاهی صفت برای لفظ (مثل رمی ناقص است) و گاهی صفت برای مفهوم و معنی (مثل قند شیرین است) و گاهی صفت برای لفظ به اعتبار مفهوم و معنا است (مثل این کلام بلیغ است). عموم و خصوص از اوصاف لفظ به اعتبار مفهوم و معنا است و حال آنکه در تعریف، عموم صفت برای مفهوم و معنا قرار گرفته است.

(اقول: اشکال عدم مانعیّت اغیار نیز بر تعریف وارد است. چون تعریف، شامل مطلق شمولی هم می‌شود مثل العالم. با اینکه مطلق غیر از عموم است).

آدرس جلسه بعد:

نهایة الاصول ص۳۱۷. تعریف العموم و الخصوص ............ الفصل الثانی.