درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب عام و خاص/فصل اوّل

تعریف سوّم: تعریف محقّق بروجردی: العموم عبارة عن کون اللّفظ بحیث یشمل مفهومه لجمیع ما یصلح ان ینطبق علیه مفهوم الواحد.

اقول:

اشکال بر تعریف: صغری: شرط صحّت تعریف، جامعیّت است (بالضرورة).

کبری: جامعیّت، در تعریف مذکور منتفی است. (ایّ استفهامیّه از الفاظ عموم بدلی است. مثل ایّ عمل تختاره؟. و حال آنکه تعریف شامل آن نمی‌شود. چون ایّ، مفرد ندارد.).

نتیجه: شرط صحّت تعریف، در تعریف مذکور منتفی است.

اقول:

از طرفی ارائه تعریفی برای عامّ به نحوی که واجد تمامی شرائط صحّت تعریف باشد، ممکن نیست. از طرفی دیگر غرض از تعریف عامّ، افاده‌ی معنای اجمالی عامّ است و این غرض، با هر یک از این تعاریف حاصل می‌شود. بنابراین، تکلّم در تعریف عامّ زائد بر آنچه که ذکر شد، بدون فائده خواهد بود. در عین حال برای اطّلاع از تعاریف متعدّده عامّ به مطوّلات مثل فصول ص۱۵۸ و هدایة المسترشدین طبع قدیم ص۳۳۹ مراجعه شود.

فصل دوّم:

مقدّمه: عامّ در نظر مشهور بر سه قسم است.

قسم اوّل: عامّ استغراقی یا انحلالی: خصوصیّت این قسم از عامّ این است که حکم در آن به کلّ واحد واحد من الافراد تعلّق گرفته است و لذا برای عامّ استغراقی به تعداد افراد عامّ اطاعت و معصیت وجود دارد. یعنی برای هر فردی حکمی مستقلّ ثابت است.

قسم دوّم: عامّ مجموعی: خصوصیّت این قسم از عامّ این است که حکم در آن به مجموع من حیث المجموع تعلّق گرفته است. به نحوی که مجموع، موضوع واحد و هر فرد، جزء موضوع بحساب می‌آید و لذا برای عامّ مجموعی یک اطاعت و یک معصیت وجود دارد.

قسم سوّم: عامّ بدلی: خصوصیّت این قسم از عامّ این است که حکم در آن به واحد من الافراد علی البدل تعلّق گرفته است و لذا برای عامّ بدلی نیز یک اطاعت و یک معصیت وجود دارد.

اشکال بر عامّ بدلی از طرف محقّق نائینی:

صغری: متعلّق حکم در عامّ بدلی، فرد منتشر است. (مراد از فرد منتشر، فرد واحد لا علی التّعیین است مثل ایّ مجتهد در مثال قلّد ایّ مجتهد شئت).

کبری: فرد منتشر، فاقد عمومیّت و شمول است. (فرد واحد، شامل افراد نیست).

نتیجه: متعلّق حکم در عامّ بدلی، فاقد عمومیّت و شمول است و لذا در شمردن این قسم از اقسام عامّ مسامحه وجود دارد.