درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب عام و خاص/فصل دوّم - تنبیه

تنبیه:

در دوران بین اقسام ثلاثه عامّ، چهار صورت متصوّر است که عبارتند از:

شکّ در استغراقیّت و مجموعیّت و بدلیّت، شکّ در استغراقیّت و مجموعیّت، شکّ در استغراقیّت و بدلیّت، شکّ در مجموعیّت و بدلیّت.

از بین این صور اربعه، فقط صورت ثانیه وقوع خارجی دارد. چون عامّ بدلی دارای الفاظ خاصّه است و لذا در مقام اثبات، نسبت به این نوع از عامّ شبهه و شکّ باقی نمی‌ماند تا این نوع از عامّ طرف دوران قرار بگیرد.

مقتضای اصل در صورت ثانیه، استغراقیّت عامّ است.

دلیل: صغری: شرط حمل عامّ بر مجموعیّت، اعتبار وحدت در متکثّرات بالذّات است.

توضیح: از طرفی افراد و مصادیق، متکثّرات و مستقلّات بالذّات هستند. یعنی هر فردی مستقلّ از دیگری است. به بیان دیگر، افراد، شیء واحد نیستند. از طرفی دیگر برای استغراقیّت عامّ نیاز به امری زائد بر ذات افراد نیست. یعنی نیاز به امری زائد بر استقلال افراد نیست چون عامّ استغراقی، هر یک از افراد را به عنوان وجودی مستقلّ نشان می‌دهد. ولی برای مجموعیّت عامّ نیاز به اعتبار وحدت بین افراد متکثّره و مستقلّه است. یعنی باید همه‌ی افراد را به عنوان موضوع واحد لحاظ کرد و وحدت، امری زائد بر ذات افراد است. بنابراین، شرط حمل عامّ بر مجموعیّت، اعتبار وحدت است.

کبری: اعتبار وحدت در متکثّرات بالذّات، منتفی است. (اعتبار وحدت، نیازمند به قرینه است و فرض، انتفاء قرینه است).

نتیجه: شرط حمل عامّ بر مجموعیّت، منتفی است. و با انتفاء شرط، حمل عامّ بر مجموعیّت نیز منتفی خواهد بود.

به بیان دیگر عامّ مرآت برای وجودات است و مرآتیّت عامّ به عنوان عامّ استغراقی نیاز به امری زائد بر ذات وجودات (استقلال) ندارد ولی مرآتیّت عامّ به عنوان عامّ مجموعی نیاز به امری زائد بر ذات وجود دارد و آن امر، اعتبار وحدت بین وجودات است و فرض، انتفاء اعتبار است.

توجّه باشد که بر فرض عدم مقبولیّت وجود الفاظ خاصّه برای عامّ بدلی، تمامی صور اربعه وقوع خارجی دارند. مقتضای اصل در صورت اوّل و سوّم، استغراقیّت عامّ است (لاحتیاج البدلیّة الی اعتبار التردّد بین المتکثّرات بالذّات) و مقتضای اصل در صورت ثانیه نیز استغراقیّت عامّ است و مرجع در صورت چهارم، بخاطر اجمال، اصل عملی متناسب است.