درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب عام و خاص/فصل چهارم

اشکال دوّم از طرف محقّق صدر:

صغری: اگر کلمه‌ی کلّ دلالت بر عموم مراد از مدخول کند، لازمه‌اش این است که اداة عموم در موارد امثال هزل فاقد مدلول باشد.

توضیح: در نظریّه اوّل آمده که کلمه‌ی کلّ دلالت بر عموم مراد از مدخول می‌کند. بنابراین، مدلول کلّ، عموم مراد از مدخول است. در این مراد، دو احتمال است.

الف: مقصود از مراد، مراد جدّی است. یعنی ابتداءً مراد جدّی متکلّم از مدخول بواسطه‌ی مقدّمات حکمت بدست می‌آید، سپس در مرحله‌ی بعد، کلمه‌ی کلّ دلالت بر عموم این مراد جدّی می‌کند. اگر منظور این احتمال باشد، لازمه‌اش این است که در موارد هزل و امثال هزل (مثل نوم)، کلمه‌ی کلّ که از متکلّم صادر شده، مدلول نداشته باشد. چون در موارد هزل و امثال آن، شرط اجرای مقدّمات حکمت در مدخول وجود ندارد تا با اجرای مقدّمات حکمت، مراد جدّی از مدخول بدست بیاید سپس کلمه‌ی کلّ دلالت بر عموم این مراد کند.

ب: مقصود از مراد، مراد استعمالی است. یعنی معنائی که مدخول در آن استعمال شده بدست می‌آید، سپس در مرحله‌ی بعد، کلمه‌ی کلّ دلالت بر عموم این مراد استعمالی می‌کند. اگر منظور این احتمال باشد، با اجرای اصالة الحقیقة در مدخول، مراد استعمالی بدست می‌آید که همان معنای وضعی مدخول است یعنی ذات طبیعت. بدون اینکه نیاز به اجرای مقدّمات حکمت باشد. طبق این احتمال، نظریّه اوّل بازگشت به نظریّه دوّم می‌کند که خواهد آمد.

کبری:‌ و اللّازم باطل. (در محلّ خود اثبات شد که لفظ حتّی در موارد هزل و امثال هزل نیز واجد مدلول است).

نتیجه: ‌فالملزوم مثله.

نظریّه دوّم: نظریّه مشهور و محقّق نائینی در دور اوّل: متعلّق عموم، ما ینطبق علیه المدخول من حیث الوضع است. طبق این نظر، کلمه‌ی کلّ دلالت بر عموم چیزی می‌کند که مدخول بحسب وضع دلالت بر آن دارد و لذا اجرای مقدّمات حکمت در مدخول لازم نیست.

با ابطال نظر اوّل، این نظر اثبات می‌شود.

نکته:

ثمره‌ی ایندو نظریّه در وسعت و ضیق عموم ظاهر می‌شود. طبق نظریّه اوّل، وسعت و ضیق عموم وابسته به خصوصیّات مراد از مدخول است از حیث اطلاق و تقیید و اهمال (مدخول اگر مطلق باشد، کلّ دلالت بر عموم افراد مطلق می‌کند و اگر مقیّد باشد، کلّ دلالت بر عموم افراد مقیّد می‌کند و اگر مهمل باشد، کلّ دلالت بر عموم افراد متیقّن می‌کند) ولی طبق نظریّه دوّم، کلمه‌ کلّ دلالت بر عموم وسیع دارد مگر قرینه بر تقیید قائم شود.