درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب عام و خاص/فصل ششم

نظریّه دوّم: نظریّه جماعتی از عامّه مثل ابی ثور: عامّ بعد از تخصیص بواسطه‌ی مخصّص متّصل یا منفصل، بر حجیّت خود باقی نیست.

دلیل:

صغری: عامّ بعد از تخصیص بواسطه‌ی مخصّص متّصل یا منفصل، مجمل است. (از طرفی عامّ بعد از تخصیص، مجاز است و مجاز، منحصر در تمام الباقی نیست تا در صورت قرینه بر عدم اراده‌ی حقیقت یعنی عموم، تمام الباقی متعیّن شود. بلکه تمام الباقی، احد المجازات است مثل بعض الباقی که احد المجازات است که دارای مراتب و مصادیق متعدّدی می‌باشد. از طرفی دیگر هیچ مجازی بر مجاز دیگر ترجیح ندارد. بنابراین، احتمال اراده‌ی تمام الباقی مثل احتمال اراده‌ی بعض الباقی وجود دارد. پس عامّ بعد از تخصیص، مجمل خواهد شد).

کبری: مجمل، حجّت نیست. (بالضرورة).

نتیجه: عامّ بعد از تخصیص بواسطه‌ی مخصّص متّصل یا منفصل، حجّت نیست.

اشکال اوّل:

صغری: مبنای دلیل مذکور، مجازیّت استعمال عامّ بعد از تخصیص است. (اگر استعمال عامّ بعد از تخصیص مجاز باشد، مسئله تعدّد مجازات و نتیجتاً اجمال لازم می‌آید. ولی استعمال عامّ بعد از تخصیص، استعمال حقیقی است. یعنی مستعمل فیه عامّ بعد از تخصیص همان مستعمل فیه عامّ قبل از تخصیص است. با این تفاوت که عامّ غیر مخصّص دارای عموم وسیع و عامّ مخصّص دارای عموم ضیق است).

کبری: مجازیّت استعمال عامّ بعد از تخصیص، باطل است. (اگر استعمال عامّ بعد از تخصیص، استعمال حقیقی باشد، عامّ در صورت عدم وجود مخصّصی دیگر، حجّت در تمام الباقی خواهد بود).

نتیجه: مبنای دلیل مذکور، باطل است. (توجّه: مجاز یعنی عامّ بعد از تخصیص، در عموم بکار نرفته است).

اشکال دوّم:

صغری: مبنای دلیل مذکور، عدم ترجیح بعض مجازات بر بعض دیگر است. (بر فرض مجازیّت استعمال عامّ بعد از تخصیص، اگر بعض مجازات بر بعض دیگر ترجیح نداشته باشد، اجمال عامّ و نتیجتاً سقوط عامّ از حجیّت محقّق می‌شود).

کبری: عدم ترجیح بعض مجازات بر بعض دیگر، باطل است (تمام الباقی اقرب به عموم از بعض الباقی است و لذا بعد از قیام قرینه بر عدم استعمال عامّ در معنای حقیقی به بیان دیگر بعد از تخصیص، تمام الباقی متعیّن می‌شود).

نتیجه: مبنای دلیل مذکور، باطل است.

جواب از اشکال از طرف مرحوم شیخ: (مطارح الانظار، طبع قدیم ص۱۹۲).

در مراد از اقربیّت، دو احتمال است.

الف: مراد، اقربیّت بحسب مقدار است. یعنی تمام الباقی از حیث مقدار اقرب به معنای حقیقی (عموم) از بقیّه مراتب است. طبق این احتمال، اقربیّت تمام الباقی مقبول است ولی ترجیح بواسطه این اقربیّت مردود است.

ب: مراد، اقربیّت بحسب زیادة الانس است. یعنی استعمال لفظ در تمام الباقی مثل استعمال لفظ در معنای حقیقی (عموم) کثیر است که این کثرة الاستعمال موجب زیادی انس بین لفظ و تمام الباقی می‌شود و نتیجتاً تمام الباقی از بقیه مجازات ترجیح پیدا می‌کند. طبق این احتمال، ترجیح بواسطه‌ی اقربیّت مقبول است ولی اقربیّت تمام الباقی مردود است.

خلاصه: الاقربیّة المفیدة لیست بحاصلة و الاقربیّة الحاصلة لیست بمفیدة.

آدرس جلسه بعد:

کفایه ج۱ ص۳۳ فصل اذا کان الخاصّ بحسب المفهوم مجملاً ......... ایقاظ.