درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب عام و خاص/فصل هفتم

مرحله‌ی پنجم: مخصّص لبّی مجمل مصداقی مردّد بین اقلّ و اکثر.

درباره‌ی تمسّک به عامّ در افراد مشکوک، چهار نظریّه معروف وجود دارد.

نظریّه اوّل: نظریّه محقّق خراسانی: مخصّص لبّی دو صورت دارد.

الف: مخصّص لبّی، از مخصّصات ضروریّه است. یعنی از مخصّصاتی است که علم پیدا کردن به آنها متوقّف بر نظر و تأمّل نیست و لذا از نظر عقلاء، متکلّم در حین القاء کلام می‌تواند برای بیان مراد خود به آن تکیه کند. این نوع از مخصّص در نظر عرف از قرائن متّصله برای صرف عامّ از عموم به خصوص شمرده می‌شود. مثل حکم ضروری و بدیهی عقل.

در این نوع از مخصّص، تمسّک به عامّ در افراد مشکوک صحیح نیست. چون تمسّک به عامّ ‌در افراد مشکوک، تمسّک به عامّ در شبهه‌ی مصداقیّه نفس عامّ است که باطل می‌باشد. همانطوریکه تمسّک به عامّ‌ در افراد مشکوک، در مخصّص لفظی متّصل مجمل مصداقی مردّد بین اقلّ و اکثر باطل است.

ب: مخصّص لبّی، از مخصّصات نظریّه است. یعنی از مخصّصاتی است که علم پیدا کردن به آنها متوقّف بر نظر و تأمّل است و لذا از نظر عقلاء، متکلّم در حین القاء کلام نمی‌تواند برای بیان مراد خود به آن تکیه کند. این نوع از مخصّص در نظر عرف از قرائن متّصله شمرده نمی‌شود. مثل حکم نظری عقل.

در این نوع از مخصّص، تمسّک به عامّ‌ در افراد مشکوک صحیح است. به دلیل سیره‌ی مستمرّه عقلاء و به همان دلیلی که در مخصّص لفظی منفصل مجمل مفهومی مردّد بین اقلّ و اکثر گفته شد.

بعد از تمسّک به عامّ (اکرم کلّ عالم) در فرد مشکوک (در زائد بر اقلّ)، فرد مشکوک حکماً ‌و موضوعاً از خاصّ (فاسق) خارج می‌شود. به اینصورت:

الفرد المشکوک یجب اکرامه. (لوجود العموم).

و کلّ من یجب اکرامه، لیس بفاسق. (لانّ حکم الفاسق هو الحرمة).

فالفرد المشکوک، لیس بفاسق و حینئذ یترتّب علیه سائر احکام عدم فردیّته للخاصّ.

اقول:

اشکال بر صورت دوّم: صغری: تمسّک به عامّ در افراد مشکوک، تمسّک به عامّ در شبهه‌ی مصداقیّه نفس عامّ‌ است. (با همان بیانی که در مخصّص لفظی منفصل مجمل مصداقی مردّد بین اقلّ و اکثر گفته شد).

کبری: تمسّک به عامّ در شبهه‌ی مصداقیّه نفس عامّ، باطل است. (بالضرورة).

نتیجه: تمسّک به عامّ در افراد مشکوک، باطل است.

آدرس جلسه‌ی بعد:

فوائد الاصول ج۱ ص۵۳۶. و امّا اذا کان المخصّص لبیّا من اجما...... المبحث الثالث.