درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب عام و خاص/فصل یازدهم

نکته: برای عمل به عامّ، فحص از مخصّص لازم است. برای جاری کردن اصول عملیّه در شبهات حکمیّه نیز فحص از دلیل اجتهادی لازم است. ولی درباره‌ی ایندو نوع فحص دو نظریّه وجود دارد.

نظریّه اوّل: نظریّه محقّق خراسانی و نائینی: بین ایندو فحص تفاوت وجود دارد. در اوّلی، فحص از مانع حجیّت است. چون عامّ قبل از فحص بخاطر ظهور در عموم مقتضی برای حجیّت دارد. بنابراین، فحص برای این است که مانع از حجیّت در بین است یا خیر. ولی در دوّمی، فحص از وجود مقتضی است. چون موضوع برائت عقلیه و تخییر (و احتیاط عقلی) به ترتیب، عدم بیان و عدم مرجّح (و عدم مؤمّن) است و این موضوعات، بعد از فحص احراز می‌شود و موضوع برائت شرعیّه و استصحاب (و احتیاط شرعی) عدم علم بعد از فحص است. چون ادلّه این اصول اگر چه نسبت به فحص اطلاق دارد ولی اجماع ادلّه این اصول را به بعد از فحص مقیّد می‌کند.

نظریّه دوّم: نظریّه محقّق ایروانی: بین ایندو فحص تفاوت وجود ندارد. در هر دو فحص، فحص از تعیین حجّت بعد از علم اجمالی به وجود حجّت است. با این توضیح که در ما نحن فیه، علم اجمالی به حجیّت عامّ و یا مخصّص وجود دارد. چون در فرض عدم اطّلاع به مخصّص در صورت تفحّص، عامّ و در فرض اطّلاع به مخصّص در صورت تفحّص، مخصّص حجّت است. پس فحص برای تعیین ما هو الحجّة است. در اصول عملیّه نیز علم اجمالی به حجیّت اصل و یا دلیل اجتهادی وجود دارد چون در فرض عدم بیان در صورت تفحّص، اصل حجّت است و در فرض بیان در صورت تفحّص، بیان حجّت است. پس فحص برای تعیین ما هو الحجّة است.

اقول:

مناسب این است که درباره ی عامّ و اصل عملی از دو جهت بحث شود.

۱) از جهت حجیّت فعلیّه.

قبل از فحص، عامّ و اصل عملی حجیّت فعلیّه ندارند و بعد از فحص، عامّ یا مخصّص و اصل یا دلیل اجتهادی حجیّت فعلیّه پیدا می‌کنند. (حجّت فعلی در صورت اطّلاع از مخصّص، مخصّص و در صورت عدم اطّلاع از مخصّص، عامّ است و حجّت فعلی در صورت اطّلاع از دلیل اجتهادی، دلیل اجتهادی و در صورت عدم اطّلاع از دلیل اجتهادی، اصل است).

آدرس جلسه بعد:

کفایه ج۱ ص۳۶۱. فصل. هل تعقّب العامّ بضمیر ......... فصل.