درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب مطلق و مقید/فصل دوم

طائفه دوّم: محقّق نائینی و اتباع: ذات طبیعت یعنی طبیعت لا بشرط مقسمی. بنابراین، زمانیکه گفته می‌شود موضوع له اسم جنس، ذات طبیعت است یعنی موضوع له اسم جنس، طبیعت لا بشرط مقسمی است. طبیعت لا بشرط مقسمی، طبیعتی است که با امری خارج از ذات خود ملحوظ است. این طبیعت، مقسم برای اعتبارات ثلاثه‌ی ماهیّت (ماهیّت بشرط شیء، ماهیّت بشرط لا، ماهیّت لا بشرط) است. مراد از لا بشرط در ماهیّت لا بشرط مقسمی، لا بشرط نسبت به اعتبارات ثلاثه ماهیّت است. مراد از لا بشرط، لا بشرط نسبت به امر خارج از ذات خود نیست. چون اگر مراد از لا بشرط این باشد، ماهیّت و طبیعت مقسم برای اعتبارات ثلاثه ماهیّت قرار نمی‌گیرد و حال آنکه فرض این است که این ماهیّت و طبیعت مقسم برای اعتبارات ثلاثه ماهیّت است.

اقول:

اشکال بر طائفه دوّم: صغری: اگر موضوع له اسم جنس، طبیعت لا بشرط مقسمی باشد، لازمه‌اش این است که حمل اسم جنس مع ما له من المعنی بر فرد خارجی و وقوع اسم جنس مع ما له من المعنی در تلو اوامر و در تلو اخبار خارجیّه ممتنع باشد.

توضیح: مقسم در اعتبارات ثلاثه‌ی ماهیّت، ماهیّت ملحوظه یعنی متصوّره است. بنابراین، اگر موضوع له اسم جنس، طبیعت لا بشرط مقسمی باشد، موضوع له اسم جنس، موجود ذهنی خواهد شد و بدیهی است که اسم جنس با این معنی و موضوع له، قابل حمل بر فرد خارجی نیست. فلا یقال زید انسان. و اسم جنس با این معنی و موضوع له، در تلو امر واقع نمی‌شود. فلا یقال جئنی بانسان. چون امتثال امر ممکن نخواهد بود و اسم جنس در تلو اخبار خارجیّه نیز واقع نمی‌شود. فلا یقال ضربت انسانا. چون تعلّق فعل خارجی به موجود ذهنی ممکن نیست.

کبری: و اللّازم بجمیع شقوقه باطل. (اسم جنس مع ما له من المعنی قابل حمل بر فرد خارجی است و بالوجدان در تلو امر و اخبار خارجیّه واقع می‌شود).

نتیجه: فالملزوم مثله.

قال المحقّق الخوئی: الماهیّة مع هذا العنوان ای عنوان المقسمیّة غیر قابلة للانطباق علی ما فی الخارج حیث لا وجود لها الّا فی الذّهن. (محاضرات ج۵ ص۳۵۱).

طائفه سوّم: محقّق اصفهانی و اتباع: موضوع له اسم جنس، ذات طبیعت است. ولی واضع هنگام وضع اسم جنس، طبیعت را با امور خارج از طبیعت لحاظ و تصوّر می‌کند و طبیعت را نسبت به امور خارج از خود به نحو لا بشرط قسمی در نظر می‌گیرد، سپس اسم جنس را برای ذات طبیعت وضع می‌کند نه برای طبیعت با آن لحاظ و اعتبار لا بشرط قسمی. بنابراین، موضوع له اسم جنس، ذات طبیعت است نه طبیعت ملحوظ به نحو لا بشرط قسمی.