درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب مطلق و مقید/فصل دوم

اقول:

اشکال: صغری: اگر موضوع له اسم نکره، فرد معیّن در واقع باشد، لازمه‌اش این است که دلالت اسم نکره بر مدلول مذکور بدون دالّ باشد. (اسم نکره، مجموع اسم جنس و تنوین است. مدلول اسم جنس، ذات طبیعت و مدلول تنوین، وحدت است. بنابراین، دلالت اسم نکره بر فرد معیّن در واقع، بدون دالّ خواهد بود).

کبری: و اللّازم باطل. (بالضرورة).

نتیجه: فالملزوم مثله. بنابراین، مدلول اسم نکره در جمیع امثله، طبیعت مقیّد به قید وحدت است و تعیین، مستفاد از قرینه خارجی است.

علاوه بر اینکه، این نظریّه لازمه‌اش تعدّد وضع در اسم نکره به اعتبار وقوع در جملات مختلفه است. (لانّها اذا وقعت فی تلو الاوامر مثلاً فهی بمعنی الطّبیعة المقیّدة و اذا وقعت فی مثل جائنی رجل و ایّ رجل جاءک؟ فهی بمعنی الفرد المعیّن) و اللازم باطل (بالضرورة). فالملزوم مثله.

نظریّه سوّم: نظریّه مشهور بین متأخّرین: موضوع له اسم نکره، به نحو تعدّد موضوع، طبیعت مقیّده به قید وحدت است. یعنی اسم جنس، موضوع برای طبیعت و تنوین، موضوع برای وحدت است. چون اسم نکره، متشکّل از دو موضوع است (اسم جنس، تنوین) و هر موضوع برای معنائی وضع شده است. بنابراین، موضوع له مجموع، طبیعت مقیّده به قید وحدت می‌شود.

بحث دوّم: درباره‌ی اطلاق مطلق بر اسم نکره.

تعریف مطلق در نظر مشهور، ما دلّ علی شایع فی جنسه است. (با توضیحی که گذشت). این تعریف، صادق بر اسم نکره است. بنابراین، به اسم نکره، مطلق گفته می‌شود و نقش مقدّمات حکمت در مبحث خود خواهد آمد.

نکته: الفاظ اربعه یعنی اسم جنس و علم جنس و مفرد معرّف به لام جنس و اسم نکره، اگر در مقیّد استعمال شوند، این استعمال دو صورت دارد.

۱) استعمال به نحو تعدّد دالّ و مدلول است. یعنی الفاظ اربعه دالّ بر معنای خود و قرینه دالّ بر قید باشد. مثل اینکه لفظ الانسان در حیوان ناطق عالم استعمال شود. به این صورت که الانسان دالّ بر حیوان ناطق و قرینه دالّ بر عالم باشد.

استعمال الفاظ اربعه در این صورت، استعمال حقیقی است. چون استعمال حقیقی، استعمال لفظ در موضوع له است و استعمال لفظ در موضوع له، در این صورت ثابت است. یعنی الفاظ اربعه در موضوع له خود بکار رفته‌اند.

بله قدماء در خصوص اسم جنس معتقدند که اسم جنس برای طبیعت مطلق وضع شده است بطوریکه اطلاق داخل در موضوع له اسم جنس می‌باشد. طبق قول قدماء، استعمال اسم جنس در ذات طبیعت بدون قید اطلاق و استعمال اسم جنس در مقیّد، استعمال مجازی است.

۲) استعمال به نحو تعدّد دالّ و مدلول نیست. یعنی خود الفاظ اربعه در مقیّد استعمال شوند. مثل اینکه لفظ الانسان به تنهائی در حیوان ناطق عالم استعمال شود.

استعمال الفاظ اربعه در این صورت، استعمال مجازی است. چون استعمال مجازی، استعمال لفظ در غیر موضوع له است و استعمال لفظ در غیر موضوع له، در این صورت ثابت است. یعنی الفاظ اربعه در موضوع له خود بکار نرفته‌اند.

فصل سوّم ..........

آدرس جلسه بعد:

محاضرات ج۵ ص۳۶۴. و علی ذلک فالموضوع او المتعلّق لا یخلو من ان یکون مطلقا ......... الثالث.