درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/باب مطلق و مقید/فصل چهارم

فصل چهارم: مطلق و مقیّد منفصل دو صورت دارد. (انّ محطّ الکلام فیما اذا کان القید منفصلا ........ و لو کان القید متّصلا فلا یتصوّر التنافی ........ فانّه هنا لا اطلاق حتی یحمل علی القید. تحریرات فی الاصول ج۵ ص۴۶۳).

صورت اوّل: مطلق و مقیّد، متعدّد الحکم هستند. مراد از حکم، محکوم به است.

مثال: اعتق رقبة و جالس رقبة مؤمنة، لا تعتق رقبة و لا تشتم رقبة مؤمنة، اعتق رقبة و لا تشتم رقبة مؤمنة.

در این صورت، بین مطلق و مقیّد تعارض نیست و در نتیجه، حمل و تقیید منتفی است و لذا عمل بر طبق هر دو واجب است مگر در دو صورت:

الف: علم اجمالی به عدم صدور احدهما در بین باشد. در این صورت، بین مطلق و مقیّد تعارض عرضی پیدا می‌شود که حکم در باب تعارض خواهد آمد.

ب: احدهما مستلزم عدم دیگری باشد.

مثال: اعتق رقبة و لا تملک رقبة کافرة. فانّ العتق و الملک و ان کانا مختلفین لکنّ العتق موقوف علی الملک فالعتق یستلزم الملک بل عدم الملک ایضا یستلزم عدم العتق فحینئذ یقیّد المطلق بعدم الکفر فلا یجوز عتق الکافرة. (قوانین الاصول، طبع قدیم، ج۱ ص۳۲۲). و عند التّحقیق ذلک خارج عمّا نحن فیه فانّ قولک اعتق بمنزلة املک رقبة و اعتقها بواسطة التوقّف فیدخل فی المتّحدین ........... (مطارح الانظار طبع قدیم ص۲۲۰).

صورت دوّم: مطلق و مقیّد، متّحد الحکم هستند. مراد از حکم، محکوم به است. مطلق و مقیّد در این صورت، سه حالت دارند.

حالت اوّل: هر دو مثبت هستند. مثل اعتق رقبة و اعتق رقبة مؤمنة. مطلق و مقیّد در این حالت، سه شکل دارند.

شکل اوّل: وحدت مطلوب و تکلیف، احراز شده است. در این شکل، بین مطلق و مقیّد تنافی محقّق می‌شود و طریق رافع تنافی طبق نظر مشهور، حمل مطلق بر مقیّد و تقیید مطلق بواسطه‌ی مقیّد است. فالمشهور علی الحمل بل و علیه الاجماع صریحا فی کلام جماعة من اصحابنا کالعلّامة و العمیدی ....... و لعلّ ذلک هو الواقع ایضاً ........ (مطارح الانظار طبع قدیم ص۲۲۰).

دلیل اوّل:

صغری: حمل مطلق بر مقیّد، جمع بین دلیلین است. (چون از عمل به مقیّد، عمل به مطلق نیز لازم می‌آید ولی از عمل به مطلق، عمل به مقیّد لازم نمی‌آید. چون مطلق بر غیر مقیّد نیز صادق است. قوانین الاصول طبع قدیم ج۱ ص۳۲۵).

کبری: جمع بین دلیلین، اولی از غیر است. (بالضرورة).

نتیجه: حمل مطلق بر مقیّد، اولی از غیر است.