درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/ باب مطلق و مقیّد/ فصل چهارم

حالت سوّم: مطلق و مقیّد از حیث نفی و اثبات مختلف هستند. یعنی یکی مثبت و دیگری منفیّ است.

مثال: اعتق رقبة، لا تعتق الرّقبة الکافرة یا لا تعتق الرّقبة، اعتق رقبة مؤمنة.

در این حالت، تقیید مطلق بواسطه‌ی مقیّد لازم است و لذا در مثال اوّل (اعتق رقبة، لا تعتق الرقبة الکافرة) مراد از رقبه در اعتق رقبة، رقبه مؤمنه است و در مثال دوّم (لا تعتق الرّقبة، اعتق رقبة مؤمنة) مراد از الرّقبة در لا تعتق الرقبة، رقبه کافره است.

دلیل:

صغریٰ: تقیید مطلق بواسطه‌ی مقیّد، مقتضی برای آن موجود و مانع از آن مفقود است. (از طرفی مقتضی برای تقیید مطلق موجود است و مقتضی، تنافی بین مطلق و مقیّد است. با این بیان که عرف در مثال اوّل، وجوب عتق مطلق رقبه را منافی با حرمت عتق رقبه کافره می‌داند و عرف در مثال دوّم، حرمت عتق مطلق رقبه را منافی با وجوب عتق رقبه مؤمنه می‌داند و سیره‌ی عقلاء در متنافیان، تقیید مطلق است به منظور رفع تنافی. از طرفی دیگر مانع از تقیید مطلق، مفقود است. بنابراین، مقتضی برای تقیید مطلق، موجود و مانع از تقیید مطلق، مفقود است).

کبریٰ: هر امری که مقتضی برای آن موجود و مانع از آن مفقود است، ثابت است. (بالضّرورة).

نتیجه: تقیید مطلق بواسطه‌ی مقیّد، ثابت است.

نکته اوّل:

برای مطلق و مقیّد، از حیث ذکر و عدم ذکر سبب، چهار صورت متصوّر است.

صورت اوّل: برای هیچکدام سبب ذکر نشده است. کما لو قال اعتق رقبة ثمّ قال اعتق رقبة مؤمنة. حکم این صورت، گذشت.

صورت دوّم: برای هر دو (مطلق و مقیّد) سبب ذکر شده است و این دو سبب، مختلف هستند. کما اذا ورد ان ظاهرت فاعتق رقبة و ان افطرت فاعتق رقبة مؤمنة.

حکم در این صورت، عدم حمل مطلق بر مقیّد است و به بیان دیگر مطلق به اطلاق خود باقی است و لذا تکلیفی مطلق بر ذمّه مکلّف می‌آید و بوسیله‌ی مقیّد نیز تکلیفی دیگر بر ذمّه مکلّف می‌آید.

دلیل از طرف محقّق نائینی:

صغریٰ: شرط تقیید مطلق بواسطه‌ی مقیّد، تنافی بین مطلق و مقیّد است. (با توضیحی که گذشت).

کبریٰ: تنافی بین مطلق و مقیّد، در صورت دوّم منتفی است. (مستفاد از تعدّد سبب، تعدّد تکلیف است و در تعدّد تکلیف، تنافی نیست).

نتیجه: شرط تقیید مطلق بواسطه‌ی مقیّد، در صورت دوّم منتفی است و با انتفاء شرط، تقیید مطلق بواسطه‌ی مقیّد نیز منتفی است.

آدرس جلسه‌ی بعد:

تحریرات ج۵ ص۴۹۷. الصورة الثانیة اذا کان کلّ منهما مشتملا علی السّبب الوحید ....... الصورة الثالثة.