درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/ باب مطلق و مقیّد/ فصل چهارم

صورت سوّم: برای هر دو (مطلق و مقیّد) سبب ذکر شده است و این دو سبب، یکی هستند. کما لو قال ان ظاهرت فاعتق رقبة و ان ظاهرت فاعتق رقبة مؤمنة.

نظریّه مشهور در این صورت، حمل مطلق بر مقیّد است. (مطارح الانظار طبع قدیم ص۲۲۰).

دلیل از طرف محقّق نائینی:

صغریٰ: حمل مطلق بر مقیّد، مقتضی برای آن موجود و مانع از آن مفقود است. (از طرفی مقتضی برای حمل موجود است و مقتضی، تنافی بین مطلق و مقیّد است. با این بیان که مستفاد از وحدت سبب، وحدت تکلیف است و وحدت تکلیف موحب تنافی بین مطلق و مقیّد می‌شود و برای رفع تنافی، مطلق حمل بر مقیّد می‌شود. از طرفی دیگر مانع از حمل مطلق بر مقیّد، مفقود است. بنابراین، مقتضی برای حمل موجود و مانع از حمل مفقود است).

کبریٰ: هر امری که مقتضی برای آن موجود و مانع از آن مفقود است، ثابت است. (بالضرورة).

نتیجه: حمل مطلق بر مقیّد ثابت است.

اشکال اوّل از طرف محقّق صاحب تحریرات:

صغریٰ: مبنای دلیل، احراز وحدت تکلیف از وحدت سبب است. (در دلیل آمده که مستفاد از وحدت سبب، وحدت تکلیف است).

کبریٰ: احراز وحدت تکلیف از وحدت سبب،‌ باطل است.

توضیح: سببی که بوسیله‌ی مکلّف در خارج تحقّق پیدا کرده، دو صورت دارد.

الف: گاهی واحد بالشّخص است. یعنی یک سبب، یک وجود. در این صورت، حمل مطلق بر مقیّد لازم است چون از وحدت سبب، وحدت تکلیف استفاده می‌شود و وحدت تکلیف موجب تنافی بین مطلق و مقیّد است که برای رفع تنافی، مطلق حمل بر مقیّد می‌شود.

ب: گاهی واحد بالنّوع است. یعنی دو سبب، دو وجود (حدّ اقل). در این صورت، تعدّد سبب یحتمل موجب تعدّد تکلیف باشد که در این صورت مطلق حمل بر مقیّد نمی‌شود و یحتمل موجب تعدّد تکلیف نباشد که در این صورت مطلق حمل بر مقیّد می‌شود.

بنابراین، با وجود این دو صورت در سبب متحقّق بوسیله مکلّف، وحدت تکلیف احراز نمی‌شود. یعنی در صورت احراز وحدت تکلیف، حمل مطلق بر مقیّد لازم است ولی احراز وحدت تکلیف از وحدت سبب محلّ تأمّل است.

نتیجه: مبنای دلیل، باطل است و با بطلان مبنا، دلیل نیز باطل خواهد بود.

به بیان دیگر احراز وحدت تکلیف بوسیله‌ی وحدت سبب، اثبات اخصّ بوسیله‌ی اعمّ است. (چون وحدت سبب هم با وحدت تکلیف مناسبت دارد و هم با تعدّد تکلیف) و اثبات اخصّ بوسیله‌ی اعمّ باطل است بالضرورة.