درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/ باب مطلق و مقیّد/ فصل چهارم

صورت چهارم: برای یکی از این دو (مطلق یا مقیّد) سبب ذکر شده است.

مثال: کما لو قال ان ظاهرت فاعتق رقبة و اعتق رقبة مؤمنة (در این مثال، برای مطلق سبب ذکر شده است) و یا ان ظاهرت فاعتق رقبة مؤمنة و اعتق رقبة (در این مثال، برای مقیّد سبب ذکر شده است).

نظریّه محقّق نائینی در این صورت این است که مطلق حمل بر مقیّد نمی‌شود.

دلیل:

صغری: حمل مطلق بر مقیّد لازمه‌اش دور است.

توضیح:

الف: در ان ظاهرت فاعتق رقبة، تکلیف، مقیّد و متعلّق تکلیف، مطلق است. (تکلیف یعنی وجوب عتق مقیّد به سبب یعنی ظهار است ولی متعلّق تکلیف یعنی رقبه مطلق است) ولی در اعتق رقبة مؤمنة، تکلیف، مطلق و متعلّق تکلیف، مقیّد است (تکلیف یعنی وجوب عتق مقیّد به سبب نیست ولی متعلّق تکلیف یعنی رقبه مقیّد به ایمان است). بنابراین، در ناحیه‌ی متعلّق، یک اطلاق و یک تقیید است و در ناحیه‌ی تکلیف نیز یک اطلاق و یک تقیید است.

ب: از طرفی حمل متعلّق مطلق (رقبه) بر متعلّق مقیّد (رقبه مؤمنه) متوقّف بر حمل تکلیف مطلق (وجوب عتق) بر تکلیف مقیّد (وجوب عتق به شرط ظهار) است. چون حمل متعلّق مطلق بر متعلّق مقیّد متوقّف بر تنافی بین دلیلین است (در صورت عدم تنافی، عمل به هر دو لازم است و حمل صحیح نیست) وتنافی بین دلیلین، متوقّف بر وحدت تکلیف است (در صورت تعدّد تکلیف، تنافی در بین نیست) و وحدت تکلیف متوقّف بر حمل تکلیف مطلق بر تکلیف مقیّد است (وجوب عتق رقبه مؤمنه مقیّد به تحقّق ظهار شود).

ج: از طرفی دیگر حمل تکلیف مطلق (وجوب عتق) بر تکلیف مقیّد (وجوب عتق به شرط ظهار) متوقّف بر حمل متعلّق مطلق (رقبه) بر متعلّق مقیّد (رقبه مؤمنه) است. چون حمل تکلیف مطلق بر تکلیف مقیّد متوقّف بر تنافی بین تکلیفین است (در صورت عدم تنافی، دو تکلیف مستقلّ است و حمل صحیح نیست) و تنافی بین تکلیفین، متوقّف بر وحدت متعلّق این دو تکلیف است (در صورت تعدّد متعلّق تکلیفین، تنافی در بین نیست) و وحدت متعلّق این دو تکلیف متوقّف بر حمل متعلّق مطلق بر متعلّق مقیّد است (رقبه حمل بر رقبه مؤمنه شود).

بنابراین، حمل مطلق بر مقیّد لازمه‌اش دور است.

کبریٰ: و اللّازم باطل. (بالضرورة).

نتیجه: فالملزوم مثله. بنابراین، نه در ناحیه‌ی تکلیف و نه در ناحیه‌ی متعلّق، مطلق حمل بر مقیّد نمی‌شود. فیثبت فی امثال ذلک تکلیفان مستقلّان احدهما مطلق و الآخر مشروط و قد تعلّق احدهما بالمطلق و الآخر بالمشروط.

توجّه: صورت چهارم، دو حالت دارد.

الف: فقط برای مطلق، سبب ذکر شده است.ب: فقط برای مقیّد، سبب ذکر شده است.

دلیل محقّق نائینی، در صورت دقّت، در هر دو حالت قابل جریان است.