درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/ باب مطلق و مقیّد/ فصل چهارم

در مطلق و مقیّدی که هر دو مثبت و هر دو مشتمل بر حکم تکلیفی غیر الزامی هستند، نظریّه مشهور این است که مطلق حمل بر مقیّد نمی‌شود بلکه مطلق به اطلاق خود باقی است و مقیّد حمل بر تأکید می‌شود.

دلیل اوّل:

صغریٰ: بقاء مطلق بر اطلاق و حمل مقیّد بر تأکید، مقتضی برای آن موجود و مانع از آن مفقود است. (مقتضی، غلبه است. با این بیان که در مستحبّات غالباً ملاک محبوبیّت در تمامی افراد و مصادیق مستحبّ وجود دارد ولی افراد و مصادیق از نظر مراتب محبوبیّت متفاوت هستند. این غلبه قرینه می‌شود که مطلق به اطلاق خود باقی بماند و مقیّد حمل بر تأکید شود. یعنی غلبه باعث می‌شود که مطلق و مقیّد مورد بحث نیز حمل بر غالب شود. بقاء مطلق به اطلاق به این معناست که در تمامی افراد و مصادیق مستحبّ ملاک محبوبیّت وجود دارد. بنابراین، مقتضی برای بقاء مطلق بر اطلاق، موجود و مانع از بقاء، مفقود است).

کبریٰ: هر امری که مقتضی برای آن موجود و مانع از آن مفقود است، ثابت است. (بالضرورة).

نتیجه: بقاء مطلق بر اطلاق و حمل مقیّد بر تأکید، ثابت است. (مطارح الانظار طبع قدیم ص۲۲۲).

اقول:

اشکال بر دلیل: صغریٰ: قرینیّت غلبه، قرینیّت امر فاقد اعتبار است. (غلبه‌ی مذکور در نهایت موجب ظنّ به بقاء مطلق بر اطلاق و موجب ظنّ به تأکیدیّت قید است ولی این ظنّ، دلیل بر حجیّت ندارد. بنابراین، اگر غلبه قرینه قرار بگیرد، امری که فاقد دلیل بر اعتبار است، قرینه قرار گرفته است).

کبریٰ: قرینیّت امر فاقد اعتبار، باطل است. (بالضرورة).

نتیجه: قرینیّت غلبه، باطل است. بنابراین، عمل به غلبه، با وجود سیره و بناء قطعی عقلاء بر قرینیّت عرفیّه مقیّد بر مراد از مطلق، بدون وجه است.

دلیل دوّم:

صغریٰ: موضوع اخبار من بلغ، بلوغ الثواب است. (در اخبار من بلغ آمده که اگر روایتی دالّ بر ثواب داشتن عملی به مکلّف برسد، اگر مکلّف آن عمل را انجام بدهد، ثواب آن عمل به مکلّف داده می‌شود اگر چه معصوم علیه السّلام آن روایت را نفرموده باشد. پس موضوع اخبار من بلغ، بلوغ الثواب است. اخبار من بلغ، در وسائل الشیعة طبع آل البیت ج۱ ص۸۰ آمده است).

کبریٰ: بلوغ الثواب، بر مطلق بعد از ورود مقیّد، صادق است. (بقاء مطلق بر اطلاق و عمل به مطلق و حکم نمودن به استحباب مطلق بعد از ورود مقیّد، تسامح در دلیل مطلق بحساب می‌آید که این تسامح، به استناد اخبار من بلغ است. عمل به مطلق به استناد این اخبار بخاطر این است که موضوع این اخبار که بلوغ الثواب است، بر مطلق صادق است).

نتیجه: موضوع اخبار من بلغ، بر مطلق بعد از ورود مقیّد، صادق است. بنابراین، مطلق به اطلاق خود باقی است و مقیّد حمل بر تأکید می‌شود.