درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/ باب مطلق و مقیّد/ فصل چهارم

صورت سوّم: مطلق و مقیّد از حیث نفی و اثبات مختلف هستند. یعنی یکی مثبت و دیگری منفیّ است. مطلق ومقیّد در این صورت نیز چهار حالت دارند.

حالت اوّل: هر دو، متکفّل حکم تکلیفی الزامی هستند. اعمّ از اینکه مطلق، مثبت و مقیّد، منفیّ و یا مطلق، منفیّ و مقیّد، مثبت باشد. حکم این حالت گذشت.

حالت دوّم: هر دو، متکفّل حکم تکلیفی غیر الزامی هستند. اعمّ از اینکه مطلق، مثبت و مقیّد، منفیّ باشد و یا مطلق، منفیّ و مقیّد، مثبت باشد.

مثال اوّل: اعتق رقبة و لا تعتق الرقبة الکافرة. (مطلق مثبت و دالّ بر استحباب است بالفرض و مقیّد، منفیّ و دالّ بر کراهت است بالفرض).

مثال دوّم: اکرم العالم و لا تکرم العالم الفاسق. (مطلق، مثبت و دالّ بر استحباب است بالفرض و مقیّد، منفیّ و دالّ بر کراهت است بالفرض).

مثال سوّم: لا تعتق الرّقبة و اعتق رقبة مؤمنة. (مطلق، منفیّ و دالّ بر کراهت است بالفرض و مقیّد، مثبت و دالّ بر استحباب است بالفرض).

در این حالت، اگر مطلق، مثبت و مطلق بدلی باشد (مثل مثال اوّل)، مطلق به اطلاق خود باقی است چون کراهتی که در مقیّد است، منافاتی با جواز تطبیق مطلق (رقبه در اعتق رقبة) بر افراد و مصادیقش ندارد. ولی اگر مطلق، مثبت و مطلق شمولی باشد (مثل مثال دوّم) و یا مطلق، منفیّ باشد (مثل مثال سوّم)، مطلق به غیر متعلّق مقیّد تقیید می‌خورد. یعنی مراد از مطلق، ما عدای مقیّد است. (مراد از العالم در اکرم العالم در مثال دوّم، عالم غیر فاسق و مراد از الرقبة در لا تعتق الرقبة در مثال سوّم، رقبه غیر مؤمنه است). چون مقیّد (العالم الفاسق در مثال دوّم و رقبه مؤمنه در مثال سوّم) نمی‌تواند محلّی برای استحباب و کراهت معاً باشد.

در این مسئله باید دقّت شود که چرا حکم مثال اوّل با مثال دوّم و سوّم متفاوت شد.

حالت سوّم: مطلق، متکفّل حکم تکلیفی الزامی و مقیّد، متکفّل حکم تکلیفی غیر الزامی است.

مثال اوّل: اعتق رقبة و لا تعتق الرقبة الکافرة. (مطلق، مثبت و دالّ بر وجوب و مقیّد، ‌منفیّ و دالّ بر کراهت است بالفرض).

مثال دوّم: اکرم العالم و لا تکرم العالم الفاسق. (مطلق، مثبت و دالّ بر وجوب و مقیّد، منفیّ و دالّ بر کراهت است بالفرض).

مثال سوّم: لا تعتق الرّقبة و اعتق رقبة مؤمنة. (مطلق، منفیّ و دالّ بر حرمت و مقیّد، مثبت و دالّ بر استحباب است بالفرض).

در این حالت، اگر مطلق، مثبت و مطلق بدلی باشد (مثل مثال اوّل)، مطلق به اطلاق خود باقی است. به همان علّتی که در حالت دوّم گفته شد. ولی اگر مطلق، مثبت و مطلق شمولی باشد (مثل مثال دوّم) و یا مطلق، منفیّ باشد (مثل مثال سوّم)، مطلق به غیر متعلّق مقیّد تقیید می‌خورد. یعنی مراد از مطلق، ما عدای مقیّد است. به همان علّتی که در حالت دوّم گفته شد.

آدرس جلسه بعد:

کفایه ج۱ ص۳۹۳. تنبیه لا فرق فیما ذکر من الحمل ....... فصل.