درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: مباحث الفاظ/ باب مطلق و مقیّد/ فصل چهارم

نظریّه اوّل: نظریّه‌ محقّق خراسانی: منشأ شمولیّت و بدلیّت اطلاق، مقدّمات حکمت به ضمیمه‌ی قرینه عقلیّه یا عرفیّه است.

توضیح: مقدّمات حکمت در جمیع موارد منحصراً اثبات می‌کند که موضوع حکم و یا متعلّق حکم،‌ طبیعت و ماهیّت است. ولی قرینه‌ی عقلیّه و یا عرفیّه منضمّه به مقدّمات حکمت، دلالت می‌کند بر اینکه موضوع حکم و یا متعلّق حکم، طبیعت و ماهیّت ساری در جمیع افراد است و یا طبیعت و ماهیّت ساری در فرد غیر معیّن.

(مطلق بر خلاف عامّ است. متعلّق حکم در عامّ، طبیعت و ماهیّت به ضمیمه‌ی خصوصیّات است. یعنی متعلّق در عامّ بدلی، فرد غیر معیّن و در عامّ استغراقی، جمیع افراد است و بدیهی است که فرد، طبیعت منضمّه به خصوصیّات است. یعنی فرد از طبیعت و خصوصیّات تشکیل شده است).

مثال اوّل: صلّ.

مراد مولا از صلّ یحتمل طلب ایجاد طبیعت در ضمن جمیع افراد عرضیّه و طولیّه و یحتمل طلب ایجاد طبیعت در ضمن فردی معیّن و یحتمل طلب ایجاد طبیعت در ضمن فردی غیر معیّن باشد. احتمال اوّل به علّت عدم قدرت مکلّف و احتمال دوّم به علّت انتفاء قرینه بر تعیین، باطل است. پس متعیّن، احتمال سوّم است که منطبق بر اوّلین وجود طبیعت است. معنای بدلیّت اطلاق نیز همین است.

مثال دوّم: لا تکذب.

مراد مولا از لا تکذب یحتمل طلب ترک طبیعت در ضمن فرد معیّن و یحتمل طلب ترک طبیعت در ضمن مجموعه‌ی معیّنی از افراد مثل کذب بر الله و رسول مثلا و یحتمل طلب ترک طبیعت در ضمن فرد غیر معیّن و یحتمل طلب ترک طبیعت در ضمن جمیع افراد عرضیّه و طولیّه باشد. احتمال اوّل و دوّم به علّت انتفاء قرینه بر تعیین و احتمال سوّم به علّت محذور طلب حاصل، باطل است. (مکلّف بالضرورة قادر بر جمیع افراد متصوّره برای کذب نیست. پس ترک کذب در ضمن فردی غیر معیّن از کذب، حاصل است و لذا طلب مولا، طلب حاصل خواهد شد.). پس متعیّن، احتمال چهارم است. معنای شمولیّت اطلاق نیز همین است.

مثال سوّم: احلّ الله البیع.

مراد مولا از احلّ الله البیع یحتمل حلیّت طبیعت در ضمن فرد معیّن و یحتمل حلیّت طبیعت در ضمن مجموعه‌ی معیّنی از افراد مثل بیع با صیغه مثلاً و یحتمل حلیّت طبیعت در ضمن فرد غیر معیّن و یحتمل حلیّت طبیعت در ضمن فرد مختار توسّط مکلّف (الفرق بینه و بین سابقه انّه فی السابق لا ینفذ الّا بیع واحد بخلافه فانّه ینفذ بیوع متعدّدة حسب تعدّد المکلّفین. حاشیه مرحوم مشکینی ج۱ ص۵۲۱) و یحتمل حلیّت بیع در ضمن تمامی افراد عرضیّه و طولیّه باشد. احتمال اوّل و دوّم به علّت انتفاء قرینه بر تعیین و احتمال سوّم به علّت عدم تناسب با ورود آیه در مقام امتنان و احتمال چهارم به علّت عدم تبعیّت حکم الله از اراده و اختیار مکلّفین باطل است. پس متعیّن، احتمال پنجم است. معنای شمولیّت اطلاق نیز همین است.

آدرس جلسه بعد:

بحوث فی علم الاصول ج۳ ص۱۵. و الصّحیح ما علیه المشهور فمتعلّق النهی اطلاقه شمولی استغراقی ....... الجهة الثالثة.